ص:2

ص:3

روزی فراخواهد رسید (نواب اربعه)

کد: 1512

نویسنده: محمدرضا محمدی نیکو

تهیه کننده و ناشر: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

چاپ: زلال کوثر

نوبت چاپ: اول / 1388

شمارگان: 1000

بها: 45000 ریال

نشانی: قم، بلوار امین، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

تلفن: 2919670 _ 0251 دورنگار : 2915510

تهران: خیابان جام جم، ساختمان شهید رهبر، طبقه زیرزمین

تلفن: 22014738 نمابر: 22164997

info@irc.ir www.irc.ir

شابک: 8-108-514-964- 978 / ISBN: 978-964-514-108-8

ص:4

ص:5

رسانه ملی، به تولید ایده، طرح های تلویزیونی، فیلم نامه و پژوهش های برنامه ای در موضوع های دینی و معارفی اقدام کند. برای رسیدن به این هدف، با تشکیل کارگاه فیلم نامه، کارگاه پژوهش برنامه ای و نیز شورای فیلم نامه گام های بلندی نیز برداشته است.

کتاب حاضر با نام فیلم نامه روزی فرا خواهد رسید، زندگی نامه و شرح احوال دو نفر از نائبان خاص امام زمان(عج) را به شکل بسیار جذابی و در قالب داستانی بیان می کند.

در آخر ضمن تقدیر و تشکر از نویسنده محترم جناب آقای محمدرضا محمدی نیکو، ناظران محترم و تمامی کسانی که با همت خود ما را در فراهم آوردن این مجموعه یاری نموده اند این اثر را به تمامی هنرمندانی که سودای برنامه سازی با موضوع سیره امام زمان(عج) و عصر غیبت را در سر می پرورانند تقدیم می نماییم و معتقدیم که این اثر خالی از عیب نیست و تذکرات داهیانه ادیبان، هنرمندان و علماء متعهد را به جان خواهیم خرید.

مدیریت نگارش فیلم نامه و پژوهش برنامه ای

ص:6

ص:7

دربار عباسی بازمی گردد. بازی های سیاسی میان خلیفه عباسی و برادرش موفق و پسران آن دو برای تصاحب ولایت عهدی و نقشه های پلیدی که می کشند، پای رشید را هم به ماجراها و خیانت ها می کشاند. در این رخدادها او به کنه ظلم و جنایت و باطل بودن خلافت عباسی پی می برد. در این زمان بود که رابطه اش با شیمله بهترین دوستش تقویت و از طریق او با موعود شیعیان آشنا می شود، ولی در تشخیص این موعود ناکام می ماند. رشید در جست وجوهایش در بغداد به دنبال سامیه، با زنی برده فروش به نام عزیزه آشنا می گردد که شیفته شخصیت او می شود.

در این میان، رقابت های سیاسی قاسم که پدرش اینک وزیر شده، با رشید و نپذیرفتن رشید برای توطئه علیه خلیفه، سبب می شود رشید زندانی و سپس به اعدام محکوم شود. در این زمان، ابوالعباس دوست صمیمی رشید، پس از توطئه های پیچیده ای، با انتخاب نام معتضد به خلافت می رسد. گرچه اینک دل خوشی از رشید ندارد، به واسطه کسب اخباری از جاسوسی هایش آگاه می شود که امام مهدی(ع) فرزند امام عسکری(ع) که سال ها او را موهوم می پنداشت، زنده است و احتمال دارد در خانه پدرش در سامرا پنهان شده باشد. او با بخشیدن رشید، به او مأموریت می دهد که به سامرا برود و امام را بکشد.

رشید که هنوز ته قلبش به معتضد ارادت دارد، به این شرط که خلیفه، دوست زندانی اش شیمله را نکشد، راهی سامرا می شود. در سامرا همراه دو سرباز با نفوذ به خانه امام، وارد می شود. اگرچه برای نخستین مرتبه به دیدار امام موفق می گردد و در ترور امام ناکام است، شیفته شخصیت امام می شود.

ص:8

در بازگشت به بغداد، وقتی قصه را به خلیفه می گوید، خلیفه خشمگین دستور قتل او را می دهد، ولی او می گریزد و در این میان متوجه می شود که به دستور خلیفه، دوست صمیمی و شیعه اش شیمله را کشته اند.

او به کمک عزیزه، زن برده فروش، از بغداد می گریزد و از طریق او آگاه می شود که وکیل امام مهدی در بحرین قیام کرده است. رشید این خبر را باور می کند و پنهانی عازم بحرین می شود. سامیه در این سال ها در خانه نائب دوم و زیر نظر دختر ایشان ام کلثوم تربیت شده و اینک یک بانوی شیعی دانشمند است که ضمن دادن مشاوره به نائب دوم، معلم زنان شیعی در مکان های مختلف می-شود. او هم دل نگران رشید است، ولی از او خبری ندارد و فقط گه گاه رؤیاهایی از او می بیند. در این سال ها بارها توطئه های خلافت علیه نائب دوم و شیعیان، به کمک راهنمایی های پنهان امام مهدی(ع) ناکام می ماند.

رشید در فرار خود به بحرین می رسد و در آنجا با ابوسعید جنابی، رهبر شورشیان قرامطه (اسماعیلی) روبه رو می شود. ابتدا جذب او می گردد و در نخستین مراحل قیامش، او را یاری می کند تا بحرین و شرق جزیرةالعرب را متصرف شوند، ولی سعید با دیدن بی عدالتی ها و دروغ های ابوسعید، به این باور می رسد که او نماینده و وکیل امام مهدی نیست و او فریب خورده است.

بین او و ابوسعید درگیری پدید می آید و او زندانی می شود. سرانجام در پی برنامه خلیفه عباسی برای معاوضه اسیران قرامطه با رشید، رشید دوباره فرار می کند و سر به بیابان های غرب عراق می گذارد. در مسیر راه حج، به دام داعی اسماعیلی ها می افتد و اینک گمان می کند این شاخه از اسماعیلی ها که برای

ص:9

مهدی فاطمی تبلیغ می کنند، برحق هستند. بر این اساس، همراه آنها به مغرب و مراکش می رود و در اولین مبارزات آنها بر ضد حکومت اغالبه محلی، زمینه پیروزی های آنها و تأسیس حکومت فاطمیان مغرب را فراهم می آورد. با این حال، چون دوباره از آنها بی عدالتی و دروغ مشاهده می کند، با آنها درگیر می شود و پا به فرار می گذارد.

او که در این زمان پنجاه ساله شده، سرگردان راهی بیابان های مصر است و دل به خدا می سپارد تا او را دوباره به مهدی واقعی و نائب راستینش برساند.

در این بیابان، برای او تشرفی حاصل می شود و به دیدار امام مهدی(ع) می رسد. آنگاه با هدایت کاروان بی سرپرست اموال شیعیان مصر به سوی بغداد، به خانه نائب دوم می رسد.

در این سال ها تمام دشمنانش در دستگاه خلافت عباسی کشته شده اند و خلیفه جدید بر سر کار آمده است که کاری به او ندارد و او آزادانه در بغداد در خانه نائب دوم با سامیه عشق دوران جوانی اش که اینک از بانوان دانشمند شیعه شده، ازدواج می کند و پس از رحلت نائب دوم، به دستور نائب سوم که حسین بن روح نوبختی نام دارد و اصالت او ایرانی است، آن دو برای تبلیغ تشیع و مهدویت راستین، راهی ایران می شوند.

ص:10

ص:11

16.داود مغربی.

ص:12

20. ابوهاشم: خدمتکار نایب دوم.

21. راویه: همسر ابوهاشم.

22. طبیب خلیفه.

23. طولون: برده سیاه.

24. هارون: زندانبان.

25. یانس: شیعی مصری.

26. خط شناس.

27. عوام بن هاشم: پیرمرد شیعی.

28. ثابت: مغازه دار بغدادی.

29. برادرزاده شیمله: شاگرد مغازه.

30. یاقوت: پیرمرد سیاه خدمتکار منزل امام زمان.

31. ابونصر: رئیس قبیله بنی ضبّه.

32. طاهر: از طایفه منیعه.

33. همسر طاهر.

34. عیسی: شاگرد مغازه.

35. جاسوس صورت زخمی.

36. ناخدا.

37. عباسه: کنیز سیاه دربار خلیفه.

38. پطرس: زندانبان مسیحی.

39. عرب لاغر: از بنی ضبّه.

40. المکتفی بالله: پسر المعتضد خلیفه عباسی.

ص:13

41. ابونزار مغربی.

42. رئیس نگهبانان شهر اربس در مغرب.

43. ابن هارون: حاکم تاهرت در مغرب.

44. ابن ابی اغلب: حاکم اربس.

45. ظاهر: شورشی مغربی.

ص:14

ص:15

آمده ای؟

جاریه: آری! آری! دنبال طبیب آمده ام.

امینه: (پوزخند می زند) انتظار داری دروغت را باور کنم! کسی برای یافتن طبیب، سر به بیابان نمی گذارد زن! (به خودش اشاره می کند) امینه در این کلبه پرت نشسته، اما از همه دنیا باخبر است! خوب می دانم در کوفه چه خبر است! فراری هستی؟ (جاریه با ترس و اضطراب به او می نگرد) اگر هستی بگو. من سرباز حکومت نیستم! (جاریه با تردید سر تکان می دهد) خب شوهرت؟

جاریه: کشته شد. من فرار کردم، به خاطر رشید.

امینه: تو آخرین فراری هستی. در این یک هفته کجا بودی؟

امینه در طی این صحبت ها مشغول تر و خشک کردن و غذا دادن به کودک هم هست.

جاریه: از این روستا به آن روستا می رفتم.

امینه: بچه بیچاره! همه کشته شدند. نه؟

جاریه: بعضی ها توانستند فرار کنند.

امینه: (با تأسف) فقط بعضی ها! از همان روز که یحیی علوی سر به شورش برداشت، می دانستم خودش و دیگران را به کشتن می دهد. آخر کدام عاقلی به اعتماد مردم کوفه شورش می کند؟! (با تأسف سر تکان می دهد) مردم کوفه!

جاریه: (جانبدارانه) او به خاطر حق شورش کرد!

امینه: و عدالت و قسط و برابری و غیره و غیره...!! شش ماه تمام این کلمه ها ورد زبان مردم این اطراف شده بود. حتی روستایی ها! کلمه هایی که نه من می فهمیدم معنی اش چیست و نه خودشان! (یکباره به صرافت می افتد. گوش می سپارد. نگران است) تعقیبت نکردند؟

ص:16

جاریه: نه! گمان نمی کنم. (نگران شده است)

امینه: خدا رحم کند. (خشمگین است) آخر برای چه خودتان را به این مصیبت انداختید؟

جاریه: شوهرم می گفت تا حکومت به دست اهلش نیفتد، مردم به سعادت نخواهند رسید.

ناگهان صدای تاختن چند اسب از دور شنیده می شود. جاریه از جا می پرد و خود را به طرف رشید می کشاند. کودک کمی آرام شده و خوابیده. درِ کلبه با مشت کوبیده می شود.

صدای سربازها از بیرون: باز کنید. باز کنید این در لعنتی را.

امینه: (به سوی در می رود. ترسیده) همین حالا! (در را بازمی کند. سربازها به درون می ریزند. فرمانده و چند سرباز، چهره ترکی دارند)

فرمانده: دنبال فراری ها هستیم. همراهان یحیی بن عمر علوی (به سوی جاریه می رود) تو که هستی؟

امینه: (پیش می رود) خواهر من است، جاریه.

سرباز 1: (جلو می رود و شمشیرش را بر گلوی جاریه می گذارد) دروغ می گوید سرورم. دروغ می گوید. خودم این زن را می شناسم. اهل روستای سمانه بود. شوهرش، اخشید، از نزدیکان یحیی بود.

فرمانده: (جلو می رود و به جاریه و رشید با طعن و تمسخر می نگرد. سپس رو می کند به امینه) واقعاً خواهر توست؟! (با چشمان خون گرفته) به من دروغ نگو! من بغرا هستم زن! جلاد کوفیان!

امینه: (ترسیده) نه. نه سرورم. مهمان است.

فرمانده: فراری ها را پناه می دهی!

ص:17

خم می شود و گریبان رشید را می گیرد که از آغوش جاریه بیرون بکشد. جاریه جیغ می کشد و مقاومت می کند. رشید به گریه افتاده است. جاریه دست فرمانده را گاز می گیرد. فرمانده ناله ای از درد می کشد و خود را عقب می کشد. خون از جای دندان جاریه بیرون زده است. ناگهان شمشیرش را بیرون می کشد و در سینه جاریه فرو می برد. چنان سریع این اتفاق می افتد که هیچ کس انتظار ندارد. جاریه ناباورانه به جای زخم خود می نگرد و فرو می افتد. در حال مردن است. سر برمی دارد و به امینه نگاه می کند با چشم هایی ملتمس. امینه جلو می آید. اشک از چشمش می جوشد. جاریه، رشید را کمی به سوی او پیش می برد. امینه کودک را می گیرد، اما جاریه دوباره کودک را به سوی خود می کشد، انگار می خواهد او را هم با خود ببرد. کودک را در آغوش می فشارد و می میرد. خون همه لباس های کودک را آغشته کرده.

امینه: (رو به فرمانده می کند و با خشم فریاد می زند) مُرد!

بغرا: (شمشیرش را در نیام می کند) زنده اش مفیدتر بود. در بازار برده فروش ها دست کم بیست دینار برایش می پرداختند.

کودک شروع به گریه می کند. امینه او را آهسته از آغوش جاریه بیرون می کشد. فرمانده دست پیش می برد که کودک را بگیرد. امینه با خشم به او نگاه می کند.

امینه: به چه دردتان می خورد این بچه؟ (با نفرت) یک دینار هم نمی ارزد.

بغرا: (می خندد و به دور و برمی نگرد) ظاهراً نه شوهر داری، نه بچه. بسیار خوب. مال تو! بزرگش کن! (به سوی در می رود و در آستانه در می ایستد و رو برمی گرداند) ولی یادم نمی رود که برگردم و او را با خودم ببرم. برده هایی که از کودکی به خدمت خلیفه در آیند سربازهای جان نثاری

ص:18

می شوند! (می رود. سربازها نیز دنبال او)

امینه: (کودک را در آغوش می فشارد و سپس او را نگاه می کند و لبخند می زند) رشید!

ص:19

عبیدالله ادامه می دهد) هر چقدر هم شجاع، هر چقدر هم شمشیرزن، مگر چقدر تجربه جنگ دارد؟!

الموفق: (زیر لب) مرا از کاری که کردم پشیمان نکن. بیش از این نیست که می میرد. بمیرد!

پرده خیمه کنار زده می شود و ابوالعباس، پسر الموفق وارد می شود. لباس جنگ بر تن دارد. درشت هیکل است و خشن. بیست و سه چهار ساله به نظر می آید.

ابوالعباس: بمیرد پدر؟! رشید؟! او برای من مثل برادر است! (به سوی عبیدالله می رود) من به پدر اصرار کردم رشید را به فرماندهی این شبیخون بفرستد؛ چون شایستگی اش را دارد!

عبیدالله: اما امیرزاده، چگونه می شود جوانی را به شبیخون این زنگیان وحشی فرستاد که هرگز در زندگی اش کسی را نکشته است؟!

ابوالعباس: اگر کشتن هنر بود، باید قصابی از قصاب های کوفه را به شبیخون می فرستادیم!

الموفق: (عصبانی است) پس چرا بر نمی گردند؟!

عبیدالله: امیدوارم هر دو برگردند. پیروز و سلامت. هم قاسم من و هم رشید ابوالعباس!

ص:20

صورت و کشیدگی چشمان، گواه نژاد آنهاست. بیشتر سپاهیان زنگ، سیاهند و تک و توک سفیدپوست نیز در میان آنهاست. قاسم حدوداً سی ساله است و با قدرت می جنگد، ولی جنگ به گونه ای نیمه محسوس حاکی از غلبه زنگیان است. به یاد داشته باشیم که غلامان، همیشه حلقه ای بر گوش داشته اند.

ب) در گوشه ای دیگر نیز جنگ در جریان است. ترکیب سپاه زنگیان و سپاه خلیفه همان است که دیده ایم. چهره برجسته نبرد در اینجا رشید است. جوانی بیست ساله. چهره ای ایرانی دارد. مردانه می جنگد، قصد کشتن کسی را ندارد. بیهوش می کند. دست و پا می بندد. اسیر می گیرد و کنار می اندازد و پیش می رود.

نزدیک او شیمله نیز می جنگد. حدوداً چهل ساله است. نزدیک است از پشت سر مورد هجوم قرار بگیرد، ولی رشید به موقع متوجه می شود و با ضربه ای، شمشیر مهاجم را از دستش بیرون می آورد. شیمله رو برمی گرداند و متوجه یاری به موقع رشید می شود. لبخندی می زند و خنجری که در دست دارد، به سوی رشید پرتاب می کند. خنجر نه به رشید، بلکه به مچ دست زنگی قوی هیکلی می خورد که قصد داشته است سنگی بزرگ را از قفا بر سر رشید بکوبد. سنگ از دست زخم خورده زنگی رها می شود و روی خود او می افتد. در اینجا به نظر می آید غلبه با مردان رشید است. یک باره تیری بر نخلی که رشید در کنار آن ایستاده می خورد. رشید نگاه می کند. تیرانداز، جوانک زنگی پانزده ساله ای است که از پس نخلی تیر را پرتاب کرده است. رشید با شمشیر کشیده به سوی او می رود. جوانک می خواهد تیر دیگری در

ص:21

کمان بگذارد، ولی دستش از ترس می لرزد. وی وقتی موفق می شود تیر را در کمان بگذارد که رشید رو در روی او ایستاده.

رشید: تیرانداز خوبی نیستی! (جوانک عقب عقب می رود و رشید به سوی او پیش می رود) باید تسلیم شوی!

جوانک: (از عقب به نخلی می خورد و می ایستد) مرا می کشید!

رشید: قول می دهم نکشم.

در این حال، شیمله همچنان که می جنگد نگران رشید است که با جوانک حرف می زند.

جوانک: شما همه زنگیان را می کشید! ما می خواهیم آزاد باشیم!

رشید: من به تو قول آزادی می دهم. هرگز به کسی قول نداده ام، مگر آنکه عمل کرده ام.

به سوی او دست دراز می کند. جوانک تیر و کمانش را به زمین می اندازد و دست به سوی رشید دراز می کند. رشید او را به سوی خود می کشد و به اطراف می نگرد. جنگ ادامه دارد.

ص:22

الموفق رو برمی گرداند و آهسته آهسته به سوی جمع می آید، ولی خاموش است.

لؤلؤ: (با شمشیر یک پل را نشان می دهد) اگر این پل بر نهر ابوالخصیب (Abolkhasib) قطع شود، نیمی از زنگیان در این جزیره به دام می افتند.

زیرک: ملعون بهتر از ما اهمیت پل را می داند. ندیده ای سربازانش چگونه برای حفظ آن می جنگند؟!

عبیدالله: (دست بر وسط اردوگاه می گذارد) بیست هزار زنگی اینجا هستند! باید محاصره را ادامه دهیم تا گرسنگی و بیماری شمارشان را کمتر کند.

مسرور: (نقطه ای را نشان می دهد) از پشت خانه مِهلبی هنوز راهی برای رساندن آذوقه و کمک به اردوگاه زنگیان وجود دارد.

عبیدالله: دست کم روزی پنج نفر از آنها فرار می کنند و به ما ملحق می شوند. باید سیاست تهدید و تطمیع و تشویق را ادامه دهیم تا عده بیشتری فرار کنند.

لؤلؤ: نه! محاصره و تهدید و تطمیع دیگر بس است. یک ضربه قاطع و تمام کننده لازم است.

الموفق: طرح من این است (همه که منتظر سخنی از او بوده اند، سراپا گوش می شوند. الموفق با شمشیر، قاطعانه توضیح می دهد) مسرور با پنجاه قایق از نهر ابوشاکر به جانب شرقی اردوگاه حمله می کند (مسرور کمی سر فرود می آورد) راشد از اینجا، از نهر غربی با صد قایق به قلب اردوگاه می زند.

راشد: (سر فرود می آورد) از دهانه نهر ابوالخصیب.

الموفق: (انگار کمی از درد پا رنج می برد) لؤلؤ با بیست هزار سوار از حد خانه کرنبایی و زیرک از پشت خانه مهبلی وارد معرکه می شود تا راه

ص:23

کمک رسانی احتمالی به ملعون را ببندد.

ابوالعباس: ضلع چپ اردوگاه ملعون ماند. آن طرف را به من واگذارید پدر. قول می دهم پیش از همه شما به خانه ملعون برسم.

الموفق: (نگاه عمیقی به او می اندازد) آن طرف را برای خودم نگه داشته ام!

ابوالعباس کمی احساس تحقیر می کند. همه تعجب می کنند، ولی حرفی نمی زنند.

راشد: صبح فردا، من و سپاهم در ابتدای نهر غربی آماده حمله خواهیم بود.

لؤلؤ: شاید نیمه شب، بهترین زمان برای حمله باشد.

الموفق: (کمی از خاک نقشه برمی دارد و بر سراسر آن می پاشد) شما در محل هایی که تعیین کردم بمانید و منتظر علَم سیاهی باشید که در دهانه نهر ابوالخصیب برافراشته خواهد شد. رفتنتان باید بی سر و صدا باشد. با هم نروید. هر شب یکی. نمی خواهم ملعون بو ببرد. (مکث) و اگر شبیخون رفتگان امشب باز نگشتند به سپاهیان بگویید به مأموریتی فرستاده شده اند. کلمه شکست نباید از دهان کسی بیرون بیاید!

همه سر خم می کنند. ناگهان صدای بوق و طبل از بیرون برمی خیزد. همه گوش می شوند.

[صدای شیپورچی: شبیخون رفتگان بازمی گردند. عمر خلیفه و عزت سردار او و برادر او، الموفق بن المتوکل بیش باد.[

در پی این فریاد، بانگ هلهله از اردوگاه که تا این دم خاموش بوده، برمی خیزد.

مسرور: کدام یک آمده اند؟

عبیدالله و ابوالعباس به هم می نگرند.

[صدای شیپورچی: قاسم بن عبیدالله بن سلیمان به اردوگاه وارد می شود]

ص:24

مسرور: (به عبیدالله) پسرت!

عبیدالله نفسی به آسودگی می کشد و لبخند می زند.

الموفق: (به عبیدالله) دلاورت آمد!

عبیدالله به سرعت از سراپرده خارج می شود.

ص:25

رو در روی او قرار می گیرد. قاسم با بی ادبی او را کنار می زند و بر لب آب می ایستد. پیش از آنکه بنشیند مکث می کند و یک باره برمی گردد و رو به سپاهیان که او را می نگرند بانگ می زند.

قاسم: کمین خوردیم. منتظر ما بودند.

سپس بر لب آب می نشیند و دیوانه وار سر در آب نهر فرو می برد. مردمی که او را می نگرند، رو برمی گردانند و به سوی خیمه های خود می روند. عبیدالله بن سلیمان تنها در وسط اردوگاه می ماند. به پسرش خیره مانده. سپس او نیز رو برمی گرداند که برود، اما بانگ دهل زن، او را از رفتن بازمی دارد.

شیپورچی: گروه دوم شبیخون رفتگان می آیند. رشید، غلام ابوالعباس بن امیر الموفق.

یکی دو ضربه مقطع بر طبل نواخته می شود و یک شیپور کوتاه. شکست قاسم، انتظار شکست دیگری را ایجاد کرده است. عبیدالله رو به سویی می کند که رشید باید وارد شود. قاسم نیز سر از آب درمی آورد و به آن طرف می نگرد. مردم نیز با دودلی و دلواپسی نگاه می کنند. گروهی از میان سیاهی شب و نخل ها پیش می آیند. ظاهراً رشید هم موفق نبوده است، چون عده ای سیاه پوست ژنده پوش و زخمی وارد می شوند، ولی به زودی معلوم می شود اینان اسیر هستند. به دنبال آنها، رشید و مردانش، خسته، اما پیروز و خندان پای به اردوگاه می گذارند. رشید در میان سکوت و اضطراب اردوگاه، حیران به شیمله می نگرد.

شیمله: مگر بر سر شما خاک مرگ پاشیده اند؟ ما پیروز شدیم! اینها اسیران

ص:26

ما هستند!

یکباره فریاد شادمانی و هلهله و بانگ و شیپور همه جا را پر می کند. رشید، جوانک اسیر را در کناری می نشاند. اسیران دیگر در کنار جوانک بر خاک می افتند. سایه مرگ را بر سر خود احساس می کنند. هرکس لگدی یا ضربه ای به آنها می زند. رشید پیش روی اسیران می ایستد.

رشید: اینها اسیرند. شرم اسارت بر ایشان بس است. نزنید!

رفتار او از چشم قاسم دور نیست. قاسم با نفرت نگاه می کند. توجه او بیشتر به جوانک اسیر است که رشید او را با نوعی حمایت، نشانده است.

شیمله: چه کسی می گفت رشید را به شبیخون نفرستید که جوان است و بی تجربه؟ به چشم خود دیدم که در میان زنگیان همچون شیر بود در گله آهو. از من که شیمله ام بشنوید، از من که همه عمرم در جنگ گذشته است. این جوان، سرداری بزرگ خواهد شد. (مردم هلهله می کنند)

ابوالعباس: (پیش می آید و به شیمله خطاب می کند) پیش از آنکه تو بگویی من به پدرم گفتم رشید کیست. (رشید با شادمانی به سوی او می آید. ابوالعباس با دست، قد یک پسر ده ساله را نشان می دهد) این قدر قد داشت و با نگهبان های کاخ پدرم شاخ به شاخ می گذاشت! جانوری است! (رشید و ابوالعباس قهقهه زنان یکدیگر را در آغوش می کشند) می دانستم پیروز می شوی. گوش کن! پدرم تو را نزد خود خوانده است. خبر پیروزی ات را که شنید گفت باید تو را ببیند.

رشید: آبی به سر و رویم بزنم، می آیم.

ابوالعباس: زود بیا! (به عبیدالله) تو هم بیا عبیدالله.

ابوالعباس می رود. عبیدالله به قاسم نگاه می کند.

رشید: (به عبیدالله) پسرتان کجاست؟ هنوز برنگشته است؟

ص:27

عبیدالله به جای جواب، رو برمی گرداند و می رود. رشید متعجب می شود. صدای قاسم او را به خود می آورد.

قاسم: قاسم بازگشته است، اما نه مثل تو پیروز! (رشید به سوی او برمی گردد. صورت قاسم هنوز خونین و خیس است. قاسم ادامه می دهد) زیرا خائنی در میان ماست. کسی که به خداوندان خود خیانت می کند و خبر شبیخون سپاه خلیفه را به ملعون صاحب الزنج می فرستد!

رشید: خائن در سپاه خلیفه؟ نه. ممکن نیست!

قاسم: (می غرد) ممکن است؛ وگرنه چگونه یک شبیخون پیروز می شود و یکی شکست می خورد. خائنی اینجاست. کسی که به ظاهر به ما پیوسته است، اما در باطن هنوز دل با ملعون دارد.

شیمله: (متوجه نیش قاسم می شود) هذا بهتان عظیم! روی سخن تو اگر با من است، بگویم که من به صاحب الزنج پیوستم چون گمان داشتم او به خاطر عدالت قیام کرده است و از این کار خود شرمنده نیستم. به جایی رفتم که گمان می کردم جای حق است، اما وقتی ظلم و کشتارهای او را دیدم و دروغ هایش را شنیدم، از او دل بریدم.

رشید: زنگیان منتظر ما نیز بودند و اگر نبود آشنایی شیمله با کمین ها و تعبیه های زنگیان، شاید ما نیز شکست می خوردیم.

قاسم: روباه را پرسیدند شاهدت کیست گفت دمم! کیست که نداند شما دو تن در همین چند ماه که شیمله به ما پیوسته است، شده اید یار غار هم؟ تو رشید! چگونه است که هرگز کسی را از زنگیان نمی کشی؟ جز این نیست که این مرد، شیمله، تو را فریفته و به ملعون صاحب الزنج متمایل کرده و از کشتن زنگیان بر حذرت داشته است. (به سوی اسیران می رود و لگدی به آنها می زند) اینها را باید کشت؛ چون ما را می کشند. چون بر خلیفه قیام کرده اند. (چنگ در موی جوانک زنگی می زند و او را بلند می کند)

ص:28

رشید: دست از او بردار!

قاسم: (بهانه یافته و رو به جمع می کند) ها! ببینید. چنان از او دفاع می کند انگار که از برادرش دفاع می کند. (جوانک را به زمین می اندازد)

رشید: من به او پناه دادم!

قاسم: تو که هستی که به فتنه گران و یاغیان پناه دهی؟ (شمشیر می کشد) من او را می کشم تا به تو بفهمانم هیچ کس نیستی! (شمشیر را در سینه جوانک فرو می برد)

رشید: (آهی از سینه برمی کشد و به سوی جوانک می دود و خود را روی او می اندازد و سر جوانک را بر دامن می گیرد) خدایا! (جوانک مرده است. رشید سر خم می کند و پیشانی بر پیشانی جوانک می گذارد و دمی بعد سربرمی دارد. چشمانش پر از اشک است. برمی خیزد و شمشیر می کشد و رو به قاسم می کند) تو اولین کسی هستی که در زندگی ام خواهم کشت!

قاسم و رشید درگیر می شوند. قاسم استادانه می جنگد و چند بار نزدیک است زخم هایی به رشید بزند، اما رشید با چابکی خود را نجات می دهد. سرانجام قاسم شمشیر خود را به گلوی رشید نزدیک می کند، ولی این رشید است که ضربه ای بر صورت قاسم وارد می کند. قاسم ناله ای می کند و رشید فرصت می یابد با یک ضربه، شمشیر را از دست قاسم بیندازد. رشید شمشیر خود را بلند می کند، اما صدای ابوالعباس او را متوقف می کند.

ابوالعباس: فتنه زنگ را خوابانده اید و به جنگ هم برخاسته اید؟ (همه یکه می خورند و شمشیر از دست می اندازند. ابوالعباس به سوی قاسم می رود و به زخم او می نگرد و دستمال خود را به او می دهد و سپس به سوی رشید می رود. شمشیر او را از روی زمین برمی دارد و به دستش می دهد و می گوید) پدرم منتظر است!

ص:29

رشید و ابوالعباس می روند. قاسم با نفرت دستمال را بر زخم صورت می کشد. خون بر چهره اش کشیده می شود و با خشم به شیمله می نگرد. شیمله پیکر جوانک زنگی را با محبت از سر راه کنار می گذارد.

ص:30

الموفق: (به رشید) حتی یک نفر نباید از مأموریت تو بویی ببرد. یک هفته فرصت داری که ملعون را بکشی. (رشید لحظه ای به ابوالعباس نگاه می کند و سپس سر خم می کند و به سوی در می رود. الموفق ادامه می دهد) اگر ملعون را بکشی سردار خاص من خواهی شد و برای من همچون پسرم ابوالعباس خواهی بود. (مکث) دوست دارم سر ملعون را در دست های تو ببینم، نه سر تو را در دست های ملعون!

رشید می رود.

ابوالعباس: پدر! او را به سوی مرگ فرستادید!

الموفق: شاید!

ابوالعباس: او از برادر به من نزدیک تر است.

الموفق: اما پسر من نیست. من پسرم را برای کارهای مهم تری می فرستم. مهم ترین کار. (به عبیدالله نگاه می کند. عبیدالله سر خم می کند و می رود)

ابوالعباس: (لبخند می زند) از نظر من کاری مهم تر از فرماندهی لشکر نیست.

الموفق: هست!

ص:31

می نشیند. انگار درمانده است) حرف بزن!

رشید: اگر کسی باشد که بتوانم با او حرف بزنم فقط تو هستی شیمله! الموفق به من مأموریتی داده است. من سربازم. باید دستور او را عمل کنم.

شیمله: هر دستوری؟!

رشید: من خانه زاد او هستم! از وقتی خودم را شناخته ام، او را دیده ام و ابوالعباس را. نمی توانم از دستور او سرپیچی کنم، حتی اگر رفتن به جهنم باشد.

شیمله: الله اکبر! اما خدا به ما دستور داده است به جهنم نرویم!

رشید: تو به راستی چرا از صاحب الزنج گریختی؟

شیمله: همه آنچه تا به حال گفته ام راست بوده است رشید. همه عشقی که به او داشتم ناگهان تبدیل به نفرت شد. او از عدل می گفت، همان چیزی که همیشه گمشده من بوده، اما دیدم راه عدلی که او می گوید، از میان آتش و ظلم و خون می گذرد. گفت من مهدی ام، اما نبود.

رشید: از او گریختی، اما چرا به الموفق پیوستی؟ می دانم که دلت با الموفق نیست.

شیمله: (لبخند می زند) نمی دانم! شاید خواستم انتقام فریبی که از صاحبم خوردم بگیرم. شاید خواستم خودم را تنبیه کنم که چرا چنان زود فریب خوردم.

رشید: گمان نمی کنم این، همه ماجرا باشد. برای تنبیه خود می توانستی به غاری پناه ببری و ریاضت بکشی!

شیمله: (با همان لبخند و نگاهی دقیق) شاید هم تو راست بگویی! روزی به تو خواهم گفت. مطمئن باش. روزی که امیدوارم دیر نباشد. (نزدیک رشید می شود) می دانی چرا دوستت دارم، مثل پسرم؟! (رشید نگاه می کند) چون در همه زندگی ام مثل تو ندیده ام. باورکردنی نیست که سربازی را برای

ص:32

جنگیدن و کشتن تربیت کرده باشند، اما او هرگز کسی را نکشته باشد؟ (دست های رشید را می گیرد) تو از جنس و جنم این آدم ها نیستی پسرم! باور کن! تو را برای کار دیگری آفریده اند. هر روز که می گذرد بیشتر مطمئن می شوم.

رشید: چه کاری پدر؟

شیمله: (چشمانش را می بندد و لبخند می زند) پدر! شنیدن این کلمه از دهان تو تکانم می دهد! (چشمانش را بازمی کند) نمی دانم! نمی دانم چه کاری، اما با تو می مانم تا به این راز پی ببرم.

رشید: از خون بیزارم. نمی دانم چرا. می لرزم از اینکه جانی که خداوند به آدمیان بخشیده، من از آنها بگیرم. هر بار می خواهم کسی را بکشم، احساس می کنم، احساس می کنم... خون سراپای وجودم را می پوشاند. (برمی خیزد) باید بروم.

شیمله: (تصمیم خود را گرفته) من هم با تو می آیم.

رشید: نه! ممکن نیست. باید تنها بروم. (رشید شمشیرش را برمی دارد و نگاه می کند. تأملی می کند و آن را کنار می گذارد)

شیمله: (با تعجب) شمشیر نمی بری؟

رشید: پنهانی باید بروم و سبک (رو برمی گرداند. لحظه ای مکث می کند و سپس شیمله را ناگهان در آغوش می گیرد)

شیمله: پسرم!

سایه کسی بر چادر می افتد. شیمله و رشید سایه را نمی بینند. انگار کسی گوش ایستاده.

ص:33

و به بغداد بروم.

الموفق: می روی!

ابوالعباس: آخر چه کاری در آنجاست که از جنگ با ملعون مهم تر باشد؟

الموفق: ریشه آشوب ها و شورش ها در آنجاست پسر!

ابوالعباس: خلیفه؟

الموفق: (با نفرت صورت در هم می کشد) برادر شکم چران من کجا و جرئت آشوب! از کسی سخن می گویم که پدران من همیشه از پدران او ترسیده اند. شنیده ای صاحب الزنج چگونه گرسنگان و پابرهنگان را به خود جذب کرد؟

ابوالعباس: شنیده ام. می گفت من پیشوای غایب شما هستم که ظهور کرده ام.

الموفق: او روباهی است که پوست شیر بر تن کرده است. شیر واقعی در بغداد است. مردی که هیچ کجا نیست، اما همه جا هست.

ابوالعباس: صاحب الظهور! (می خندد) چنین کسی وجود ندارد.

الموفق: من هم گمان می کردم وجود ندارد؛ چون ظاهراً از حسن بن علی عسکری هیچ پسری نمانده بود. خانواده او را زیر نظر گرفتیم. (مشت بر دست می کوبد) اما حالا مطمئنم آن پسر هست و باید دوازده سال داشته باشد.

ابوالعباس: (می خندد) دوازده ساله! از یک نوجوان چه برمی آید؟!

الموفق: او غایب است. پنهان است، اما دستگاه نیرومند وکالت او در شرق تا غرب سرزمین های اسلام ریشه دوانده. همه آنها برای او، امامی غایب از نسل علی، تبلیغ می کنند. در این سه سال که در اینجا با زنگیان می جنگیدم، حتی یک لحظه او را از یاد نبردم و حالا جاسوسان من خبری یافته اند.

ابوالعباس: مخفی گاه او را کشف کرده اند؟

الموفق: هنوز نه، اما نایب اصلی او را یافته اند.

ص:34

ابوالعباس: نامش چیست؟

الموفق: نمی دانم. فقط می دانم او دو شب دیگر در خانه ای در بغداد با جمعی از وکلایش ملاقات دارد. باید حمله کنی و او را دستگیر کنی. زنده!

ابوالعباس: ولی پدر، هر کدام از سرداران شما می توانند این کار را انجام دهند.

الموفق: این وظیفه ماست، من و تو؛ چون ما می خواهیم خلیفه شویم. دیگران هرچه بیشتر بفهمند بیشتر به ضرر ماست. امروز صاحب الزنج به نام او قیام کرده، فردا دیگرانی در مصر و یمن و خراسان قیام خواهند کرد که ماییم مهدی. برو! جنگ تو از جنگ ما مهم تر است. (ابوالعباس می خواهد حرفی بزند، اما الموفق با یک حرکت تند، خنجر وی را از غلاف بیرون می کشد. ابوالعباس می ترسد، اما الموفق خنجر را به دست او می دهد) علویان می گویند امام ما قلب عالم امکان است. خنجرت را در این قلب فرو کن!

ص:35

تیر دو نشان بزند؛ هم دشمن نیرومندش را از میان بردارد، هم مرا از اینجا دور کند که در افتخار پیروزی بر ملعون شریک نداشته باشد. من بودم که از ابتدا به جنگ ملعون آمدم. تو می دانی. تو همراه من بودی. پس از پانزده سال که سپاهیان خلفا، پی در پی از ملعون شکست می خوردند، من بودم که اولین پیروزی ها را به او چشاندم. در این جنگ لعنتی، سه بار تا یک قدمی مرگ رفته ام و حالا باید از اینجا دور شوم. در یک قدمی پیروزی!

رشید: نروید.

ابوالعباس: نمی توانم، ولی زود برمی گردم. زودتر از اینکه پدر به خود بیاید. تو به اردوگاه ملعون برو، اما او را نکش.

رشید: (حیرت زده) نکشم؟

ابوالعباس: کشتن او را به تأخیر بینداز تا من برگردم. یک هفته!

رشید: دستور پدرتان؟!

ابوالعباس: دستور آن است که من به تو می دهم. باید برگردم و در افتخار پیروزی شریک باشم. سپاهیان باید بدانند که من از پدرم قوی ترم! برو!

رشید دور می شود. سایه تکانی می خورد و سعی می کند کمی پیش بیاید. هنوز در سیاهی پنهان است. می بیند رشید لحظه ای ایستاد و به شیمله نگاه کرد و سپس در تاریکی نخل ها ناپدید شد.

شیمله: سرورم!

ابوالعباس: از ملعون برایم بگو. تو روزگاری از سرداران او بودی. چه شد که ادعا کرد مهدی است.

شیمله: از خودش شنیدم که گفت وقتی در نخستین قیام خود در بصره شکست خوردم اندیشیدم آنچه رنج دیدگان و ستم کشان را به سوی من خواهد کشانید، دعوی مهدویت است. روزگاری است که خلافت، رنگ امپراتوری گرفته و اشراف به کامجویی و شهوت رانی سرگرمند و توده مردم

ص:36

در فقر و فلاکت و نکبت دست و پا می زنند و در یأس و ناامیدی تمام، منتظر ظهور موعود عدالتند.

ابوالعباس: راست می گوید که از نسل علی بن ابی طالب است.

شیمله: برخی می گویند ایرانی است، از اهالی ری. برخی می گویند از اعراب بحرین است، اما مطمئنم از تبار علی نیست.

در این دم چند سوار پیش می آیند، در حالی که اسب ابوالعباس را پیشاپیش می آورند. ابوالعباس بر اسب می نشیند و سپس رو به شیمله می کند.

ابوالعباس: از ملعون گریخته ای، اما قاسم بن عبیدالله راست می گوید که انگار هنوز دل با او داری! (بر اسب هی می زند و در تاریکی ناپدید می شود)

شیمله: علی بن محمد صاحب الزنج آرمان بزرگی در سر دارد. کاش دروغگو نبود!

سایه از پشت خیمه ها تکان می خورد. او قاسم است با صورت زخمی که بسته شده. قاسم دست بر زخم می گذارد.

ص:37

خاموش می کند. لحظه ای بعد قاسم آهسته از در چادر وارد می شود)

قاسم: پدر!

عبیدالله: هیس! پسر احمق! مگر نمی دانی این کنیزها همه جاسوس الموفق اند. بی دلیل آنها را به ما هدیه نکرده!

قاسم: رشید و ابوالعباس کجا رفتند؟

عبیدالله: باید این راز پیش خود ما بماند. الموفق بفهمد دهان باز کرده ام، سرم را از روی گردن برمی دارد. او رشید را به اردوی صاحب الزنج فرستاده.

قاسم: برای چه؟ پیامی فرستاده؟

عبیدالله: برای کشتن صاحب.

قاسم: (حیرت زده و متوحش) تنها؟

عبیدالله: چندین روز است الموفق در فکر این کار است. در فکر فرد مناسب بود.

قاسم: و امشب با پیروزی رشید در شبیخون، مطمئن شد رشید بهترین فرد است. نه؟

عبیدالله: خوشحالم تو پیروز نشدی پسر وگرنه شاید تو را به آن جهنم می فرستاد. کار رشید تمام است. (روانداز را جابه جا می کند و چشم بر هم می گذارد)

قاسم: حتی به اندازه سوراخ سوزنی راه برای ورود به اردوگاه ملعون نیست.

عبیدالله: (با چشم بسته) رشید راه ورود را خواهد یافت. مطمئنم، اما راه خروج را نه!

خرناس می کشد. خوابش برده. قاسم دستی بر زخم خود می زند و به فکر فرو می رود.

ص:38

رشید، چابک و نرم از بین نخل ها پیش می رود. با هوشیاری به اطراف می نگرد. از پشت نخلی به پشت نخلی دیگر می پرد. از نهرهای عمیق، شناکنان و بی سر و صدا می گذرد. به صداهای اطراف گوش می کند و با شنیدن هر صدای شک برانگیز، خود را پنهان می کند. سرانجام در فاصله ای نه چندان دور، نور مشعل ها و صحبت های زنگیان را می بیند و می شنود.

ص:39

سرباز 1: شاید در این دهکده اسبی نباشد.

ابوالعباس: باید تا پنج روز دیگر اسب ها آماده باشند!

به اسب هی می زند و می تازد. همراهان هم در پی او. سرباز می ماند، در تاریکی شب، در بیابان. آرام آرام به سوی دهکده به راه می افتد.

ص:40

دقت می کند. کاغذ کوچکی به تیر بسته شده است. آن را بازمی کند و می خواند و با ترس و وحشت به اطراف می نگرد.

ص:41

به خدا قسم اگر ببینم نگهبانی چرت می زند یا غافل شده است، سرش را به سویی می اندازم، بدنش را به سویی.

مردی که در کنار چاه است، بدون اینکه به سلیمان نگاه کند، مشغول وضو می شود. وی صاحب الزنج است. مردی سفیدپوست با قدی بلند و لاغر. سلیمان به سوی او می رود.

سلیمان: مولای من!

صاحب: می توانستی مؤذن خوبی شوی سلیمان. حنجره نیرومندی داری!

سلیمان: (تیر و نامه را به سوی صاحب می گیرد) این تیر از طرف سپاه خلیفه پرتاب شده است. نامه بر آن بسته شده بود. نوشته است مردی به نام رشید برای کشتن شما فرستاده شده.

صاحب: هر روز کسانی برای کشتن من فرستاده می شوند!

سلیمان: این یکی پنهانی آمده است. نامه را نمی خوانید؟

صاحب: از آمدنش مطلع بودم. از غیب به من خبر رسیده است. او هنوز وارد اردوگاه نشده. دستگیر کردنش نباید سخت باشد (همچنانکه ذکر می گوید به سوی اتاقش می رود)

سلیمان: (با خود) الله اکبر از این مرد! چه آرامشی دارد! (برمی گردد و به سوی در خانه می رود. جلوی در که می رسد می ایستد و دوباره رو می کند به قراولان سر دیوارها و فریاد می کشد) چشم باز و گوش باز! دشمن مرغ است و مار. در هوا پرید، پرش را بشکنید و در زمین خزید سرش را بکوبید. (می رود)

ص:42

درخت ها و بوته ها چندین سرباز زنگی بیرون می آیند. عده ای نیزه دارند و عده ای تیر و کمان. همه به سوی رشید نشانه رفته اند. رشید خود را در محاصره می بیند. به هرجا می نگرد، راه فراری نیست. نیزه ها را به زمین می اندازد و تسلیم می شود. سربازی، تیزی نیزه را بر کمر او می گذارد و فشار می دهد. رشید جلو می افتد و سربازان همچنانکه او را در محاصره دارند، به سوی اردوگاه می روند.

در اینجا متوجه می شویم که چشمانی از پشت بوته ها رشید و زنگیان را زیر نظر دارد. در چند نمای پیاپی، رشید و نگهبانان به اردوگاه نزدیک می شوند. رشید با آرامش پیش می رود، اما اطراف را زیر نظر دارد، بلکه راهی برای فرار بیابد و سرانجام فرصت فراهم می شود. به نهری می رسند که راه عبور از آن تنه نخلی است که بر نهر نهاده اند و سربازان باید تک تک از آن بگذرند. چند سرباز رد می شوند و نوبت رشید می شود. رشید تا وسط پل می رود و سپس خود را به داخل آب می اندازد. سربازان دستپاچه می شوند و چشم به آب می دوزند که رشید کی سر از آب در می آورد. چند لحظه می گذرد و خبری نمی شود.

فرمانده سربازان: (فریاد می کشد) او را پیدا کنید!

با حرکت دست، سربازان را در دو سوی نهر به جست وجو می فرستد. سربازان در حاشیه نهر شروع به دویدن می کنند. ناگهان رشید در فاصله ای دور، سر از آب در می آورد. دو سرباز او را می بینند و به او تیر می اندازند. یکی از تیرها به رشید می خورد و رگه ای از خون در آب جاری می شود.

ص:43

سرباز 1: خون! او را زدم!

رشید دوباره زیر آب ناپدید می شود و چند لحظه بعد پیکرش روی آب می آید که مرده وار همراه آب می رود.

فرمانده: مُرد!

می ایستند و دور شدن رشید را نظاره می کنند. چشمان نظاره گر از پشت بوته ها نیز مراقب است. صاحب چشم ها راه می افتد و همراه جریان آب در میان نخل ها می رود و سپس شروع به دویدن می کند. دوربین، گویی نگاه اوست که در میان درختان به سرعت می دود.

جریان آب، رشید را به کنار نهر می آورد. رشید که انگار مرده است، ناگهان چنگ می زند و بوته ای را می چسبد و خود را به زحمت بالا می کشد. تیر به پایش خورده و زخمی کاری ایجاد کرده است. رشید در اوج درد، تیر را از کمر می شکند و آن را از پای خود بیرون می کشد. با همه تلاشی که برای خاموش ماندن می کند باز فریادی از جگر برمی کشد. چشم ها همچنان مراقب او هستند. رشید خود را از حاشیه نهر به میان نخلستان می کشد و در پشت نخلی از حال می رود.

ص:44

ص:45

و اموالهم بان لهم الجنه؛ خداوند از مؤمنان جان ها و مال هایشان را خرید و در مقابل، بهشت را به آنها خواهد داد».

اشک از چشم سرباز جوان جاری می شود. ناگهان فرمانده سربازانی که رشید را دستگیر کرده بودند، به سرعت می رسد.

فرمانده: مولای ما کجاست؟

سرباز پیر: از آن طرف رفت. چه شده؟

فرمانده به سرعت می رود. سرباز پیر و سرباز جوان به هم نگاه می کنند. فرمانده به صاحب می رسد.

فرمانده: مولای من. دشمن خدا کشته شد. او را با تیر زدم. به آب افتاد و آب او را برد.

صاحب: جنازه اش کجاست؟

فرمانده: آب او را برد.

صاحب: (عصبانی می شود) در هیچ کاری تمام نیستید. آب او را برد! کجا؟ تا دریا هم می برد. باید می رفتید و مرده اش را می آوردید. شاید نیمه جان باشد. (فرمانده به سرعت می رود. صاحب، رو به فرماندهان دیگر می کند) گفته بودم که نفت اندازان را در اینجا مستقر کنید. کجا هستند؟

فرمانده 2: مولای من، نفت نمانده است.

صاحب: روغن که مانده است. از اینجا می توانند بالا بیایند. دوایشان روغنِ جوشان است!

دور می شود. فرماندهان به چند سرباز اشاره می کنند. آنها دیگ های بزرگی که مناسب جوشاندن روغن است، می آورند. سربازها در اثر گرسنگی ضعیف و بیحالند. دو نفر از آنها زیر بار می غلتند و فرو می افتند.

فرمانده2: اینها را مرگ مفاجاه گرفت؟!

ص:46

سرباز 3: گرسنگی است. سه روز است غذای کافی نخورده ایم.

فرمانده 2: مگر من خورده ام؟ مگر مولای ما خورده است؟ در محاصره ایم. می فهمید؟

سربازهای بیهوش را به کناری می اندازند و بقیه، دیگ ها را می آورند.

ص:47

است. ناگهان متوجه می شود دست رشید آهسته تکان می خورد. فرمانده سربازها سکوتی که برای چند لحظه پیش آمده بود، می شکند.

فرمانده: چیزی پیدا کردید؟

سربازها: نه! هیچ چیز.

سامیه که لحظه ای چشم از دست رشید برگرفته و به سربازان خیره شده است، دوباره به دست رشید نگاه می کند، اما با کمال تعجب می بیند دست ناپدید شده است.

فرمانده: راه بیفتید.

سربازان می روند. چند لحظه می گذرد. سامیه که نگران شده است، به سرعت به سوی رشید می دود و خاشاک ها را کنار می زند. یک باره دست رشید از میان خاشاک بیرون می آید و خنجری زیر گلوی سامیه می گیرد. سامیه از ترس بر جای می ماند. رشید خاشاک را از روی خود کنار می زند و برمی خیزد. ضعف بر وجودش مستولی است.

رشید: که هستی؟

سامیه: سامیه. من زخم شما را بستم.

رشید به سرعت خاشاک را از روی پای خود کنار می زند. زخمش بسته شده است. با تعجب به سامیه نگاه می کند و خنجر را پایین می آورد. سامیه ادامه می دهد.

سامیه: بیهوش بودید. به زخمتان مرهم نیز گذاشتم.

رشید: تو می دانی مرهم چیست؟

سامیه: روی زخم خاکستر پاشیدم.

رشید: و روی خودم خار و خاشاک! (سامیه سر تکان می دهد) چرا این کار

ص:48

را کردی؟

سامیه: دیدم از دست سربازها فرار کردید.

رشید: (از ضعف و بی حالی سرش به عقب می افتد) تنهایی؟

سامیه: با پدرم بودم. سربازها او را دستگیر کردند. من فرار کردم. می خواستند مرا هم بگیرند، اما از بالای دیوار پرت شدم در آب.

رشید: تشنه ام.

سامیه به کنار نهر می رود. کاسه ای چوبین و شکسته که به کمر آویخته پر از آب می کند و برای رشید می آورد. رشید می نوشد و می پرسد.

رشید: گفتی اسمت چیست؟

سامیه: سامیه.

رشید: چند روز است تنهایی؟

سامیه: یک هفته.

رشید: چرا پدرت را گرفتند؟

سامیه: نمی دانم. رفت پیش صاحب با او حرف بزند، صاحب دستور داد او را دستگیر کنند.

رشید: پدرت صاحب را می شناخت؟

سامیه: دوست او بود.

رشید یکه می خورد و سر بلند می کند، اما حرفی نمی زند و دوباره سر بر زمین می گذارد و چشم می بندد. سامیه ادامه می دهد.

سامیه: من کمی خرما چیده ام. می خورید؟

رشید: (با چشم بسته) بعداً.

ص:49

ابوالعباس و همراهانش وارد بغداد می شوند. چشمان خون گرفته آنها نشان می دهد چقدر خسته اند و بی خوابی کشیده اند. بغداد تازه از خواب بیدار شده است. دو مرد که رهگذرند از سر راه اسب ها کنار می روند.

مرد 1: این سوار، ابوالعباس بن موفق نبود؟

مرد 2: به گمانم خود اوست. اینجا چه می کند؟

مرد 1: شاید زنگیان دوباره سپاه خلیفه را شکست داده اند و او خبر آورده.

مرد 2: یعنی بعد از این همه پیروزی، دوباره شکست خورده اند؟

مرد 1: شاید.

(نزد ابوالعباس و همراهانش بازمی گردیم)

سرباز 1: سرورم، به قصر خلیفه می روید یا کاخ پدرتان؟

ابوالعباس: مگر سرای خودم تنگ است که مهمان دیگران شوم!

سرباز 2: بگذارید من پیش تر بروم که آماده استقبال شوند.

ابوالعباس: به جای این کار بروید خبرچین هایی که پدرم گفت نزد من بیاورید.

سرباز 1: استراحت نمی کنید؟ بعد از دو شب بی خوابی؟

ابوالعباس: (خشمگین) دستور مرا نشنیدید؟

سربازان ساکت می شوند. یکی از آنها جرئت می کند دوباره دهان باز کند.

سرباز 3: کدام یک از ما خبر ورود شما را برای خلیفه ببرد؟

ابوالعباس: هرکس از جانش سیر شده است!

سربازها به هم نگاه می کنند و خاموش می شوند.

ص:50

دو خبرچین نزد او هستند. ابوالعباس روی لوحی چوبین با قلمی ذغالی آنچه جاسوسان می گویند ترسیم می کند. در واقع نقشه خانه نایب امام زمان را.

ابوالعباس: خودتان آن خانه را دیده اید؟

جاسوس 1: آری امیر. یک خانه قدیمی است، در محله شرفیه. از کوچه کنار مسجد جامع شرفیه که وارد می شویم، به انتهای کوچه که می رسیم، یک میدانگاه است. دست راست کوچه ای است که این خانه در آن قرار دارد. در اواسط کوچه.

ابوالعباس: خانه فقط یک در دارد؟

جاسوس 2: درِ دیگرش به بازارچه شرفیه بازمی شود.

ابوالعباس: چه کسی در خانه ساکن است؟

جاسوس 1: هیچ کس.

ابوالعباس: قبلاً چه کسی ساکن بوده؟

جاسوس 2: ده سال پیش علویانی در آن بوده اند که به جرم همدستی با علویان طبرستان و دیلم کشته می شوند.

ابوالعباس: (فکر می کند) پس امروز بعد از نماز مغرب گرد می آیند. دوست دارم درباره آن مرد که می گوید نایب محمد بن حسن عسکری است، بیشتر بدانم.

جاسوس 1: هرکه هست بسیار زیرک است. هیچ کس او را نمی شناسد. بعضی می گویند نامش ابوحفص است، بعضی می گویند ابوسالم. بعضی می گویند جوان است، بعضی می گویند پیر است.

جاسوس 2: و تازه کسانی هم که این حرف را می زنند، می گویند ما هم شنیده ایم.

ابوالعباس: امشب معلوم می شود پیر است یا جوان. ابوحفص است یا ابوسالم. (دست بر دست می کوبد. بغرا خان وارد می شود که اینک بیست

ص:51

سال پیرتر است) اینها می دانند خانه کجاست. (منظورش جاسوسان است) در تمام کوچه های اطراف سرباز بگذارید. روی پشت بام خانه های اطراف نیز. به صاحب خانه ها تأکید کنید صدایشان در بیاید، خفه می شوند. هرکس نزدیک خانه شد دستگیرش کنید. (بغرا خان می رود. ابوالعباس پایش را دراز می کند) من می خوابم! (به جاسوس ها نگاه می کند) سربازها بدون شما چطور خانه را پیدا کنند؟ (چشم هایش را می بندد. جاسوس ها می روند)

بغرا خان: (دوباره وارد می شود) چند سرباز ببریم امیر؟

ابوالعباس: (با چشم بسته) پنجاه (چشم بازمی کند) نه. صد سرباز. باید تمام محله را محاصره کنیم.

ص:52

الموفق:ها! شیمله. چه می کردی؟

شیمله: می نوشتم امیر.

الموفق: فتنه زنگیان؟ کسی بهتر از تو نمی تواند وقایع این فتنه را بنویسد.

قاسم: (بدون اینکه دیده شود نزدیک شده) آری امیر؛ چون خودش از آنها بوده است و شاید هنوز هم....

شیمله: (بدون توجه به قاسم، اما با کنایه ای به او) می کوشم هیچ چیز از قلم نیفتد امیر. حتی شبیخون ها را هم ذکر می کنم؛ چه آنها که پیروز می شوند، چه آنها که شکست می خورند.

قاسم قدمی پیش می گذارد و با غیظ شمشیر می کشد.

الموفق: (می خندد) هر دو اهل قلم هستید. شمشیر برای چه؟

قاسم شمشیر را غلاف می کند. الموفق ادامه می دهد.

الموفق: نگفتی اینجا چه می کنی قاسم. گفته بودم شب و روز اردوگاه ملعون را زیر نظر داشته باشی.

قاسم: دیوارهای شکسته را مرمت می کنند امیر. جز این خبری نیست.

الموفق: به مجرد اینکه هیاهو یا آشوبی از قلعه ملعون برخاست، به من خبر دهید.

قاسم: (زیرکانه لبخندی می زند که شیمله می بیند) می دانم امیر این روزها منتظر خبر خاصی از اردوی ملعون است، اما کاش بدانم چگونه خبری است.

الموفق: چشم و گوشت را باز کن و دهانت را ببند!

دور می شود. همراهانش با او می روند.

قاسم: (به شیمله) از دوستت خبری نیست!

شیمله پاسخ نمی دهد. قاسم می رود.

ص:53

سامیه با چالاکی از یک نخل پایین می آید. کمی خرما چیده است. رشید در کنار نهر ایستاده است و به دوردست نگاه می کند.

سامیه: خرما!

رشید: (برمی گردد و می نشیند و خرمایی به دهان می گذارد) پدرت چه کاره بود؟

سامیه: برده بود. در نخلستان کار می کرد.

رشید: بستن زخم و چیدن خرما را از او یاد گرفتی!

سامیه: پدرم می گفت ما برده ها باید نانوای خود، طبیب خود و گورکن خود باشیم.

رشید: من هم برده بودم!

سامیه: پس چرا سیاه نیستید؟

رشید: (می خندد) نمی دانم.

سامیه: چرا برده شدید؟

رشید: باز هم نمی دانم. از وقتی خودم را شناختم، برده بودم. نه می دانم پدرم که بود، نه مادرم. (به فکر فرو می رود) زنده اند؟ مرده اند؟ کجا هستند؟ نمی دانم! کی ام؟ کجایی ام؟

سامیه: من دلم برای مادرم تنگ می شود. (مکث) هیچ وقت او را ندیده ام. پدرم می گفت مادر بر اثر طاعون مرد. همان سال که عده زیادی از برده ها مردند.

رشید: تو دختر شجاعی هستی سامیه. مرا کمک کردی. من برای انجام کاری آمده ام و نمی توانم آن را نیمه تمام رها کنم. امشب می روم، ولی قول می دهم برگردم و تو را با خود ببرم.

سامیه: به کجا؟

ص:54

رشید: جایی که زندگی خوبی در انتظارت خواهد بود. بغداد!

سامیه: (خود را عقب می کشد) نه! من اینجا می مانم. باید پدرم را پیدا کنم.

رشید: اما شاید او... (حرف خود را نیمه تمام رها می کند) او حتماً زنده است. او را پیدا می کنم.

سامیه به نخلی تکیه می دهد. چشمانش پر از اشک است.

ص:55

پیرمرد در خانه را بازمی کند. هجوم سربازان او را به عقب پرتاب می کند. سربازان از روی پیرمرد می گذرند.

پیرمرد: آخ. (از حال می رود)

ص:56

جوان: (بر خود مسلط می شود) چه می خواهید؟

سرباز 1: راه پشت بام کجاست؟

جوان: که هستید؟

سرباز 2: (شمشیر می کشد و به سمت جوان می آید. جوان عقب می رود و وارد اتاق می شود. سرباز وارد می شود و شمشیر را بر سینه جوان می گذارد) گفتم راه پشت بام؟

زن باردار با دیدن این صحنه با ضعف روی زمین می نشیند و از حال می رود. جوان به او نگاه می کند و با انگشت جهتی را نشان می دهد. سرباز بیرون می رود. جوان با نگرانی به سوی زن می دود.

جوان: صیقل!

ص:57

ابوالعباس: برو و مواظب باش!

بغرا سر فرود می آورد و می رود.

ص:58

کوچکی نیز در اتاق هست که محل قبله را نشان می دهد و سجاده ای در گوشه آن است. سجاده پهن نیست. در گوشه ای نیز پلکانی است که به اتاقی در طبقه بالا می رود. در داخل اتاق چند تن از وکلای نایب دوم هستند. حسین بن روح که جوان است و محمد بن همام و محمد بن ورد العطار و محمد بن علی بن ابراهیم و علی بن محمد بن علی و جعفر بن احمد متیل. آنها که صدای محمد کاتب را از حیاط شنیده اند، برخاسته و به سوی در آمده اند. محمد وارد می شود.

محمد: (سراسیمه) خانه در محاصره است! (با تعجب به همه نگاه می کند) شما اینجا هستید؟

حسین بن روح: مگر تو آنجا بودی؟

محمد: قرار نبود بعد از نماز مغرب آنجا باشیم؟ (به اطراف می نگرد) ابوجعفر کجاست؟ (با نگرانی) پاسخ دهید؟

محمد بن همام: (به پلکان اشاره می کند و طبقه بالا) اینجاست. نگران نباش. به تو خبر نرسید که امشب آنجا نروی؟

محمد کاتب: (متعجب) نه!

حسین: (به محمد بن همام) کوتاهی از شما بوده یا کارگزاران شما؟!

محمد بن همام: (شرمسار) چه مصیبتی!

حسین: (کمی خشمگین) به این ترتیب عده ای نمی دانند که امشب نباید به آنجا بروند! دست کم ده نفر دستگیر خواهند شد!

محمد کاتب: قرار امشب چرا لغو شده؟

حسین: از ناحیه مقدسه حضرت صاحب الامر به ابوجعفر فرمان رسیده که امشب کسی به آنجا نرود. (با تأسف سر تکان می دهد) چاره ای نیست. باید پیش از رسیدن دیگران به آنجا بروم.

جعفر بن احمد: تو چرا حسین بن روح؟ من می روم.

ص:59

محمد بن همام: وظیفه تو هم نیست جعفر بن احمد متیل. کوتاهی از من بوده، من باید بروم.

محمد بن وردالعطار: رفتن شما چه سودی دارد؟

حسین: باید پنهانی وارد خانه شویم و بر بام آتش روشن کنیم. دیگران متوجه خواهند شد که نباید بیایند.

محمد بن علی: (پیش می آید) این کار را به عهده ما بگذارید. من و علی بن محمد.

علی بن محمد: آری.

حسین: بیمِ سر است برادران من. به من کمتر از دیگران شک می کنند. آنها مرا از خودشان می دانند و گمان نمی کنند کسی از اشراف خاندان نوبخت، وکیل ابوجعفر، نایب امام زمان باشد. (به سوی در می رود) خداحافظ برادران.

محمد کاتب: از ابوجعفر اجازه نمی گیری؟

حسین: (لحظه ای مکث می کند و به پلکان خیره می شود و قدمی هم به آن سمت برمی دارد، اما دوباره تأمل می کند و به سوی در می رود) فرصت نیست.

ناگهان صدای ابوجعفر او را متوقف می کند.

ابوجعفر: بمان حسین بن روح نوبختی. این وظیفه من است!

همه به سمت پلکان خیره می شوند. حسین هم می ایستد و رو می کند به پلکان. ابوجعفر که از طبقه دوم پایین می آید، بر پلکان اول قدم می گذارد. ابوجعفر از پلکان پایین می آید. مردی است حدوداً چهل ساله. با انگشتری سبز در دست و ریشی کوتاه که رو به جوگندمی شدن است. لباس او مثل لباس کاسب های معمولی بغداد است، نه مثل لباس تاجران یا روحانیان. پیراهن کرباسی نیمه بلند و سفیدی بر تن دارد و قبای خوش رنگی بر شانه

ص:60

انداخته است. دستار یا کلاه بر سر ندارد. آستین لباسش به شیوه آن روزگار کمی گشاد است. در آن زمان، آستین ها بسیار گشاد بوده و گاهی تا یک و یک متر و نیم می رسیده، ولی آستین لباس ابوجعفر، فقط کمی گشاد است. وی از پله ها پایین می آید و سخنش را تکرار می کند.

ابوجعفر: وظیفه من است.

حسین: آنجا را محاصره کرده اند، فقط برای دستگیری شما.

ابوجعفر: کوتاهی از من بوده. باید بیشتر دقت می کردم که خبر به گوش همه برسد.

محمد بن همام: کوتاهی از من بوده ابوجعفر!

محمد کاتب: من می روم. رفتن شما خطرناک است.

ابوجعفر: خطر برای همه هست و من فرقی با شما ندارم، جز اینکه مسئول ترم. (به سوی در می رود) اینجا نمانید. (جلوی در کفش به پا می کند) خداحافظ.

وارد حیاط می شود. ام کلثوم پشت درِ حیاط حرف ها را شنیده.

ام کلثوم: (نگران) پدر!

حسین بن روح و دیگران به دنبال ابوجعفر وارد حیاط می شوند.

حسین: شما نایب امام زمان هستید. مسئول مردمید. باید بمانید. ما می رویم.

ابوجعفر: مسئولیت مردم را به من نسپرده اند که در خانه بنشینم و دیگران را به کام خطر بفرستم. (به سوی در می رود) دیر بروم دست کم ده نفر از شیعیان دستگیر می شوند.

ام کلثوم: (دنبال پدر می رود) بروید، اما یک لحظه به سخنم گوش کنید!

ص:61

ابوجعفر انگار نمی خواهد یا فرصت ندارد. به سرعت می رود، اما یک لحظه مکث می کند و رو به ام کلثوم برمی گرداند. در پس زمینه صورت او، چند خیک و دبه روغن در گوشه حیاط دیده می شود.

ص:62

دخترها سعی می کنند جلوی خود را بگیرند که جیغ نزنند. مادر دست می برد و خنجر را از آستین بیرون می کشد. دست سرباز به آرامی در را بازمی کند، اما ناگهان از کوچه سر و صدایی برمی خیزد و کسی بانگ می زند:

[صدا از کوچه: دزد! بگیرید!]

سرباز 4 رو به کوچه برمی گرداند. پایش را از میان لنگه های در بیرون می کشد و کاسه را می اندازد و به سوی در خانه می رود. مادر به سرعت در را می بندد و همگی نفسی از سر آسودگی می کشند.

ص:63

از تک کوچه ای دیگر ابوجعفر عصازنان پیش می آید. با لباسی کهنه. چشمان خود را بسته و گویی نابیناست.

جعفر: دزد است امیر. (ابوجعفر را نشان می دهد) این بز را از آن پیرمرد بیچاره دزدید! (حمله می کند به سمت محمد کاتب که بزند) نامرد! از یک پیرمرد!

بغرا خان: تمامش کنید! زود از اینجا دور شوید. زود.

محمد بن همام: (اعتراض آمیز) دزد است!

بغرا خان: شما چه کاره اید؟

جعفر: رهگذریم. رد می شدیم که دیدیم این از خدا بی خبر، بز پیرمرد را گرفت و فرار کرد.

ابوجعفر: (نزدیک شده) کمک کنید!

محمد بن همام: بزت را گرفتیم پیرمرد.

ابوجعفر: (سعی می کند با دست، بز را پیدا کند) کجاست؟ کو؟

(یک سرباز بز را به دست او می دهد. ابوجعفر از شادمانی به گریه می افتد) خدا را شکر! (بز را بغل می کند) عزیزم! خدا را شکر.

محمد بن همام: (به بغرا) این دزد بی حیا را به ما بسپارید امیر.

بغرا: نمی خواهد نقش محتسب و شحنه را بازی کنید. زود بروید! زود!

سربازها با شمشیر آن دو را می رانند. آنها غرغرکنان و در حالی که با خشم به محمد کاتب می نگرند، دور می شوند. در این ضمن، ابوجعفر ریسمان گردن بز را گرفته و برخاسته.

ابوجعفر: خدا به شما عوض خیر دهد. خدا به شما کمک کند. زندگی مرا نجات دادید. هستی مرا به من برگرداندید.

بغرا: برو! زود.

ص:64

ابوجعفر: نمی روم. باید از شما تشکر کنم. باید دست شما را ببوسم! (سعی می کند دست های بغرا را پیدا کند)

بغرا: (دستش را می کشد) برو!

ابوجعفر از لحن بغرا جا می خورد و عقب می نشیند و به دنبال بز به راه می افتد. یک بار هم زمین می خورد، ولی ریسمان بز را رها نمی کند و دوباره راه می افتد و می رود.

بغرا: (رو به محمد کاتب می گوید) برو!

سرباز 1: دزد است امیر! باید تحویلش بدهیم.

بغرا: (دوباره به محمد کاتب) گم شو! زود!

محمد یک دو قدم با احتیاط عقب می رود و سپس شروع به دویدن می کند. ناپدید می شود. بغرا به سرباز رو می کند.

بغرا: ما برای کار دیگری اینجا هستیم، نه گرفتن دزدها!

ابوجعفر ناپدید شده است. بغرا به سرعت به ته کوچه می دود. آنجا هم کسی نیست. زمزمه می کند.

بغرا: کجا رفت؟

ص:65

مرد 2: دیر کرده ایم!

مرد 1: آتش! نباید برویم.

به سرعت بازمی گردند.

ج) یک مرد در کوچه ای دیگر، آتش را می بیند. زیر لب زمزمه می کند.

مرد: اعوذ بالله من الشیطان الرجیم.

به سرعت دور می شود.

ص:66

سرباز 1: اینجاست!

نور مشعل ها گوشه حیاط را روشن می کند. بزی در آن گوشه ایستاده است. این سرباز، همان سرباز 1 است که همراه بغراخان محمد کاتب را به عنوان دزد دستگیر کرده بودند.

سرباز 1: (با حیرت) این همان بز است!

ابوالعباس: کدام بز؟

بغرا: (نگران جلو می آید) همراه آن پیرمرد نابینا بود.

ابوالعباس: کدام پیرمرد؟

سرباز 2: (او نیز همراه سرباز 1 در دستگیری محمد کاتب بوده) پیرمردی بود که بزش را دزدیده بودند. ما دزد را گرفتیم.

ابوالعباس: دزد کو؟

سرباز 1: (به بغرا نگاه می کند) رهایش کردیم. اهل این کارها نبود. نه!

ابوالعباس: (از خشم دیوانه شده است) کدام کارها نکبت!؟

شلاقی را از دست یک سرباز می گیرد. سرباز 1 و 2 عقب می روند. بغرا هم ترسیده، اما خود را حفظ می کند و سر جای خود می ایستد. ابوالعباس دیوانه وار شروع به زدن سربازها می کند. آنها در گوشه ای می افتند و مچاله می شوند. ابوالعباس نعره می کشد.

ابوالعباس: همه جا را بگردید. هرکس وارد اینجا شده هنوز اینجاست. (سربازها دوباره پراکنده می شوند. ابوالعباس به سوی بغرا می رود) گفته بودم پرنده پرید، دستگیرش کنید! کسی مشخصات پیرمرد را می داند؟

بغرا خاموش است. چنین حماقت و شکستی را دون شأن خود می داند، اما پاسخی ندارد. زیر لب زمزمه می کند.

ص:67

بغرا: پیر بود، خیلی پیر.

ابوالعباس: (با خشم و تمسخر) نشانی های دقیقی است. در تمام بغداد فقط یک نفر با این مشخصات زندگی می کند.

بغرا: (دوباره در خود فرو می رود. درمانده است) خودم پیدایش می کنم امیر. زیر سنگ هم باشد!

ابوالعباس: جلوی چشمت بود، نتوانستی!

بغرا: (سر به زیر می اندازد. یک باره سر برمی دارد و پیش می آید) امیر! او یک انگشتر داشت. (به چهره تمسخرآمیز و عصبانی ابوالعباس نگاه می کند) یک انگشتر ارزان و معمولی نبود سرورم. الان که فکر می کنم به نظرم می آید یک پیرمرد فقیر نباید چنان انگشتر خوبی داشته باشد (به سربازهای 1 و 2 که هنوز در گوشه ای افتاده اند نگاه می کند) شما هم دیدید؟

سرباز 1: نه!

بغرا: سبز بود. یک نگین سبز زیبا!

ابوالعباس: (کمی فکر می کند و قدمی به وسط حیاط برمی دارد و فریاد می کشد) خاک اینجا را زیر و رو کنید. باید آن پیرمرد را بیابید!

سربازها در گوشه و کنار مشغول جست وجو هستند.

ص:68

ابوالعباس: (به بغرا) او را دست کم گرفتیم. همه ما را تحقیر کرد!

به سرعت خارج می شود. سربازها نیز در پی او.

سرباز 1: (به بغرا) اینجا باشیم که هر که آمد، دستگیرش کنیم؟

بغرا: هنوز نفهمیده ای آن آتش را برای چه برافروخت؟ (سرباز احمق است و نمی فهمد. نگاهی می کند و می رود. دمی بعد در تاریکی مطبخ، در تنور آهسته کنار می رود. انگار روی چرخ هایی سوار شده است، می لغزد و کنار می رود، اما کسی بیرون نمی آید. در حیاط، بغرا که تنها مانده یک باره فریاد می کشد. انگار بر سر خود) کسی که بغراخان را فریب دهد، زنده نمی ماند!

بغرا به سرعت از خانه بیرون می رود. از حفره زیر تنور دستی که انگشتر سبز دارد بیرون می آید و سپس ابوجعفر ظاهر می شود. خود را می تکاند و در تنور را به جای اولش برمی گرداند. تار عنکبوت ها آهسته می لرزند.

ص:69

می خورند. بوی نان آنها را متوجه می کند. به سوی نان ها حمله ور می شوند، اما سربازها با تازیانه و شمشیر آنها را می رانند.

زن ها و کودکان: (می نالند) نان!

سرباز 1: نان برای کسانی است که می جنگند. کنار!

بچه ها و زن ها دوباره هجوم می برند. سربازها آنها را عقب می رانند. یک سرباز، کودکی را چنان محکم می زند که کودک به دیوار می خورد و می افتد روی مردی که پارچه پاره ای بر سر خود کشیده و در گوشه ای افتاده است. سربازها می روند. مرد آهسته پارچه را از روی خود کنار می زند. رشید است. کودک گریه می کند. بسیار ضعیف است و بی حال. رشید او را نوازش می کند و به راه می افتد که برود، اما کودک با وجود ضعفی که دارد برمی خیزد و همراهش می آید.

رشید: چه می خواهی؟

کودک: گرسنه ام.

رشید: من نه غذا دارم نه نان. برو (رشید راه می افتد که برود، اما کودک می آید. رشید ناچار چند قدم بعد می ایستد) پدر و مادرت کجا هستند؟

کودک در حالی که خیره به رشید می نگرد حرکتی می کند، یعنی که نمی دانم. رشید دوباره به راه می افتد. صحنه هایی که از فقر و گرسنگی و بیماری زنگیان می بیند، برایش باورنکردنی است. کودک نیز همچنان می آید. یک باره کودک لباس او را می کشد.

کودک: نان!

ص:70

رشید متوجه می شود کودک بوی نان شنیده است. به اطراف می نگرد. درِ خانه ای بازمی شود و سربازی با طبقی پر از نان بیرون می آید. رشید متوجه می شود در آن خانه، نانوایی هست. سربازانی از آن خانه محافظت می کنند. رشید به کودک می نگرد. کودک از ضعف گرسنگی در گوشه ای می نشیند. رشید مجاب شده است. کودک را در آغوش می گیرد و به پشت خانه می رود. کودک را به زمین می گذارد و دست به دیوار می گیرد و خود را به داخل خانه می اندازد. در وسط خانه تنورهایی است که برای سربازان نان می پزند و در طبق می گذارند. حیاط خانه پر از نخل است. رشید خود را به نزدیک تنورها می کشد و در فرصتی مناسب یکی دو نان از طبقی برمی دارد و به کنار دیوار می آید و خود را بالا می کشد. کودک منتظر است. رشید به آن سو می پرد و نان را به کودک می دهد. کودک با ولع شروع به خوردن می کند. رشید دستی به سر او می کشد و می رود. در انتهای کوچه رو برمی گرداند و می بیند عده ای زن و مرد گرسنه به سوی کودک می آیند. در دست های کودک نانی نمانده است. کودک اشاره به آن سوی دیوار می کند. گرسنگان سعی می کنند خود را از دیوار بالا بکشند. دیوار کاهگلی و کوتاه است و ناگهان در زیر فشار هجوم گرسنگان فرو می ریزد. رشید لبخندی می زند و می رود.

چند کوچه آن طرف تر، عده ای سرباز، چند سرباز دیگر را که دست بسته و اسیرند با خود می برند. جمعیت به دنبال آنها روان است. سربازهای دست بسته را جلوی خانه صاحب الزنج می برند. به خانه که می رسند، سلیمان بن جامع از در خانه بیرون می آید. فرمانده سربازان محافظ که اسرا را می برند،

ص:71

همان فرمانده ای است که سربازانش در کنار رود، رشید را تعقیب و زخمی کردند.

فرمانده: (به سلیمان) می خواستند فرار کنند امیر. پنج نفرشان کشته شدند. (با دست بر سر اولین اسیر می کوبد) خائن فراری!

سلیمان: (به اسرا) پس وعده و وعید الموفق شما را هم فریب داد؟ (شمشیر می کشد و جلو می آید) زنده زنده پوستتان را می کنم! شمع آجینتان می کنم. جلوی سگ ها می اندازم که روده هایتان را بیرون بکشند.

شمشیرش را در سینه اولین اسیر فرو می کند. خون از دهان مرد بیرون می زند و فرو می افتد. اسیران دیگر گامی عقب می نشینند. سلیمان به سوی دومین اسیر می رود. ناگهان در خانه بازمی شود و صاحب بیرون می آید.

صاحب: سلیمان بن جامع چه می کنی؟

سلیمان: مولای من، قصد فرار داشتند. باید عبرت دیگران شوند.

صاحب: من اینها را با ترساندن و کشتن گرد خود جمع نکردم! (نزدیک اسیران می شود و بندهایشان را بازمی کند. سپس از سکوی خانه بالا می رود و می گوید) من علی بن محمدم، اما هیچ کس مرا به این نام نمی خواند. همه می گویند صاحب الزنج؛ دوست زنگیان! من به این لقب افتخار می کنم. (به دور و بر نگاه می کند) از که می گریزید؟ از من؟ دوست زنگیان؟ کسی که پانزده سال پیش نزد شما آمد و گفت آیا نمی خواهید از نکبت و ذلت نجات پیدا کنید. آیا نمی خواهید به سروری و آقایی برسید. دوستان سیاه من! به یاد بیاورید که بودید و چه می کردید. (در ضمن سخنان او، رشید سعی می کند اندک اندک و پنهانی در میان جمعیت پیش برود و خود را به صاحب نزدیک کند. دست او بر خنجری است که بر کمر بسته است. سلیمان بن جامع و فرمانده سربازان و نیز نگهبانان با دقت به جمعیت نگاه می کنند.

ص:72

صاحب ادامه می دهد) بردگانی بودید که شما را از زنگبار، از نوبه، از حبشه، از قبیله ها و سرزمین های خود دزدیده بودند و به اینجا آورده بودند. (از سکو پایین می آید و به میان مردم می رود) همچون کالا دست به دست می شدید و در باتلاق های کثیف دجله و فرات بیگاری می کردید. آماج دردناک ترین بیماری ها و کشنده ترین مرض ها بودید. (به چهره مردم نگاه می کند و گاهی دست روی شانه آنها می گذارد. اینک بسیار به رشید نزدیک است. رشید به مردم نگاه می کند. همه محو سخنان او هستند و حتی عده ای بی صدا اشک می ریزند. رشید دست از خنجر برداشته، به احساسات مردم می نگرد و به سخنان صاحب گوش می کند. صاحب دست بر شانه رشید می گذارد) من شما را که چون انگشت های دست از هم جدا بودید، به هم پیوند دادم تا مشت درشتی شدید که بر فرق خلافت فاسد بغداد فرود آمد! (ناگهان چشم فرمانده به رشید می افتد. چشم هایش از حیرت درشت می شود. بی اختیار شمشیر می کشد و دست دراز می کند و با انگشت رشید را نشان می دهد. صدا از دهانش بیرون نمی آید. سلیمان به او می نگرد. صاحب، پشت به رشید می کند و رو به اسرا) می گریزید؟ بگریزید! اما به کجا؟ به سوی اسارت؟

فرمانده: (عاقبت بر خود مسلط می شود و فریاد می کشد) خود اوست! خود اوست! (جمعیت آشفته می شود. سربازان جلو می آیند. صاحب خود را عقب می کشد. فرمانده فریاد می کشد) او برای کشتن مولای ما آمده است.

جمعیت عقب می نشیند و رشید در میانه تنها می ماند. به دور و بر نگاه می کند. دو سه گام عقب می رود و در یک آن، پا بر سکویی می گذارد و چنگ بر لبه دیوار کوتاهی می زند و خود را از بامی بالا می کشد.

سلیمان: (فریاد می کشد) نباید فرار کند!

ص:73

سربازان از همه سو دنبال رشید می کنند. برخی خود را به بالای بام می رسانند و عده ای از پای دیوارها به دنبالش می دوند. رشید دیوار به دیوار و بام به بام می جهد و می گریزد، اما حلقه محاصره پیوسته تنگ تر می شود. یک لحظه چشم کودکی که رشید برایش نان آورده به رشید می افتد. عاقبت رشید به جایی می رسد که جایی برای گریزش باقی نمی ماند. در زیر پایش سربازان جمع شده اند و پشت سرش نیز سربازان می آیند. رشید خنجر می کشد برای مبارزه. سربازان به سوی او حمله می کنند. رشید دو سه نفر را از بام فرو می اندازد. سلیمان بن جامع پیش می آید.

سلیمان: تیراندازان!

در یک دم رشید می بیند چندین تیر در چله کمان ها از همه طرف به سوی او نشانه رفته است. خنجرش را فرو می اندازد. سربازان دست های او را می بندند. دمی بعد او را کشان کشان به سوی صاحب می برند. جمعیت هنوز در آنجا جمع است. صاحب منتظر است. رشید را با سر و رویی زخمین جلوی صاحب فرو می اندازند. رشید به زحمت برمی خیزد و می ایستد.

صاحب: (لبخند می زند) ها! تلاش می کنی که بایستی! حتماً چون نمی خواهی جلوی دشمن افتاده و خوار باشی. (با انگشت زنگیان را نشان می دهد و با لحنی آرام، اما پر از خشم می گوید) گناه اینها هم همین است. می خواهند بایستند. روی پای خود بایستند تا در مقابل دشمن خوار و ذلیل نباشند. نگاهشان کن جوان! یک عده گرسنه، بیمار و دشمنشان کیست؟ خلیفه ها و خلیفه زادگانی که بیت المال را خزانه خود می دانند و مردم را خادمان خود. (به سوی رشید می آید و گوش او را نگاه می کند) تو برده ای!؟

ص:74

رشید: بودم.

صاحب: اربابت که بود؟

رشید: ابوالعباس بن الموفق.

فریاد از جمع برمی آید.

سلیمان: باید سر او را به اربابش هدیه دهیم.

صاحب: (به رشید) پدربزرگ اربابت خلیفه المتوکل عباسی بود (فریاد می کشد) می دانی او که بود؟ کسی که وقتی مُرد، چهار هزار کنیز داشت. یک تن، چهار هزار زن! و چون مُرد، هفت هزار هزار سکه طلا در خزانه اش بود. همان که بر مزار حسین بن علی در کربلا آب بست و شخم زد. آمده ای مرا بکشی. چرا؟ چون حتماً به تو گفته اند صاحب مردی شورشی است. مردی خونخوار است. مردی است که بر خلیفه خدا قیام کرده است. دروغ می گویند جوان! من بر ضد کسانی قیام کرده ام که نه خلیفه خدا، بلکه خداوندان املاک و ثروت ها و کاخ ها هستند.

رشید متوجه می شود کسی دست او را گرفت. نگاه می کند. همان کودک گرسنه است که با چشم هایی مهربان به رشید می نگرد. رشید دستی بر سر او می کشد. این کار از چشم صاحب دور نمی ماند. به سخنش ادامه می دهد.

صاحب: آمده ای صاحب را بکشی، اما بدان، همه شما بدانید صاحب چهل سال است جانش را بر کف دست گرفته است برای دفاع از ستمدیدگان و سیاهان.

اشک از چشم مردم جاری می شود و عده ای می نالند «مولای ما»!

رشید: به کشتن شما آمده بودم، اما پشیمان شدم. حتی وقتی در یک قدمی من ایستاده بودید و دست هایم بسته نبود، دست به خنجر نبردم.

سلیمان: دروغ می گوید!

ص:75

صاحب: (به رشید) اگر راست می گویی همراه ما باش.

رشید: نمی توانم.

صاحب: چرا؟

رشید: نمی دانم!

صاحب: کاش پاسخی بهتر می دادی! تو را نمی کشم.

عده ای از مردم: باید کشته شود!

صاحب: او نمی داند! جاهل است! زنده اش می گذارم شاید روزی برسد که بگوید می دانم! در آن روز زنده بودن برایش از هر مرگی دردناک تر خواهد بود!

با دست اشاره می کند، رشید را می برند. مردم هنوز ایستاده اند و به صاحب می نگرند. صاحب به آنها می نگرد. یکی از اسیران فراری که اینک آزاد شده، سخن می گوید.

اسیر: مولای من! به ما مژده پیروزی دادی. پس کو؟ ما بیماریم، گرسنه ایم.

صاحب: پیروزی با ماست، به شرط اینکه شما پایداری کنید. من به شما بردگان و سیاهان که در ذلت و حقارت بودید قول شرافت و بزرگی دادم و به عهدم وفا کردم. ما بصره، بطیح، واسط و اهواز را گرفتیم و کوس عظمت بردگان را به آسمان رساندیم. باز هم پیروز می شویم. در نبرد بصره وقتی کار بر یاران ما سخت شد، سر بر آسمان برداشتم و فریاد زدم: پروردگارا! مرا یاری کن و دیدم که پرندگان سپیدی از آسمان فرود آمدند و به دشمن هجوم بردند و باعث شکست آنها شدند. آن پرندگان سپید، فرشتگانی بودند که باز هم به یاری ما خواهند آمد.

ص:76

درِ زندان بازمی شود. نوری به داخل می تابد و رشید به داخل زندان پرتاب می شود. عده ای پیر و جوان، زخمی و ژولیده و ضعیف در هم می لولند. رشید کنار پیرمردی نحیف می افتد. سرش به روی پارچه ای می خورد که کنار پیرمرد بر زمین افتاده. سر برمی دارد، به پارچه می نگرد.

پیرمرد: (لبخند می زند) تمیز نیست، اما اگر نبود سرت به زمین می خورد و می شکست. (پارچه را مرتب می کند) بالش من است! نامت چیست؟

رشید: رشید.

پیرمرد: نمی توانم بگویم خوش آمدی رشید.

پیرمرد گردنبندی به گردن دارد که چوب منقشی است.

رشید: نام شما چیست؟

پیرمرد: مطر.

رشید: به چه جرمی در زندانی؟ (به اطراف نگاه می کند و به دیگران) اینها چرا در زندانند؟

پیرمرد: هرکس به جرمی، ولی جرم من حرف زدن بود.

رشید: چه حرفی؟

پیرمرد: حرفی که صاحب آن را دوست نداشت. به او گفتم دروغگو!

رشید: (لبخند می زند) حرف بدی زدی پدر!

پیرمرد: اگر نمی گفتم دلم آرام نمی گرفت. گناه تو چیست؟

رشید: (مکث می کند) من... برای کشتن صاحب آمدم.

پیرمرد: دستگیرت کردند و نتوانستی!

رشید: اگر هم دستگیرم نمی کردند، شاید نمی توانستم. بعضی از سخنان او مرا مردد کرد.

پیرمرد: آری. مردی سخنور است و دروغگو! می شنیدیم که از آزادی سخن می گوید و عدالت. در آن باتلاق ها و شوره زارها که بردگان کار

ص:77

می کردند، طنین سخنان او نسیمی از بهشت می آورد. همه به او دل بستند؛ چون گفت فرزند علی هستم. همان موعود. همان که عدالت می آورد. (نفسی از سر درد می کشد و چشم هایش را می بندد) افسوس!

رشید به او نگاه می کند. می خواهد حرفی بزند، اما منصرف می شود.

ص:78

ابوالعباس: نمی خواهید از اخبار جنگ بپرسید؟

خلیفه: رزم با پدر توست، بزم با من. ما ده سال پیش همه چیز را تقسیم کردیم!

ابوالعباس: (برمی خیزد) اجازه رفتن می دهید عموجان؟

خلیفه: عجله! عجله! انگار می خواهد به عروسی برود! برو! (مکث) تا به حال به چشم خودت رئیس زنگی ها را دیده ای؟

ابوالعباس: آری عموجان. یک بار.

خلیفه: چه شکلی است؟ خیلی زمخت و قطور است؟ مثل دیو؟

ابوالعباس: آدم است عموجان، مثل ما!

خلیفه: امکان ندارد! (دستش را به سوی ابوالعباس دراز می کند) برو!

ابوالعباس دست خلیفه را می بوسد و بیرون می رود. خلیفه رو به طبیب می کند.

خلیفه: حالمان چطور است؟

طبیب: در کمال صحت و سلامت.

خلیفه: می خوابیم!

رو برمی گرداند و می خوابد. کنیزک و طبیب بیرون می روند.

ص:79

جاسوس 2: آنها دوباره قرار خواهند گذاشت. دور هم جمع می شوند.

ابوالعباس: بماند برای وقتی که برگشتم.

جاسوس 2: کجا می روید امیر؟

ابوالعباس: ادامه جنگ با صاحب الزنج.

جاسوس 1: کار اینجا نیمه تمام است. دستور پدرتان....

ابوالعباس: وقتی برگشتم!

بغرا: شاید کسی بین ماست که برای آنها خبرمی برد!

ابوالعباس: (بینی او را با دو انگشت می گیرد) خودت نیستی؟!

ابوالعباس به تاخت می رود. سربازان در پی او. بغرا خان بینی خود را با دست می مالد. جاسوس ها به هم نگاه می کنند.

ص:80

سربازها به سرعت شروع به جدا کردن زندانی های مردنی و ماندنی از هم می کنند. پیرمرد و رشید بی اختیار دست هم را می گیرند.

پیرمرد: اگر همدیگر را ندیدیم حلالم کن پسرم. تو دل پاکی داری. امیدوارم زنده بمانی و از عمری که خدا به تو بخشیده استفاده کنی! به دنیا آمده ایم که در جست وجوی حق باشیم.

رشید: گفتی دخترت به آب افتاد. چند ساله بود؟

پیرمرد: ده ساله.

رشید: نامش...

پیرمرد: نامش سامیه بود. روحش منتظر من است!

سربازها رسیده اند. پیرمرد را از رشید جدا می کنند و هرکدام را به یک طرف می کشند.

رشید: (خود را از دست سربازها می رهاند و به پیرمرد می رساند) سامیه زنده است. خودم او را دیدم. به خدا زنده است.

پیرمرد بهت زده به رشید نگاه می کند. سربازها رشید را از پیرمرد جدا می کنند و به صف جوان ها می کشند.

رشید: (رو به پیرمرد فریاد می کند) او مرا نجات داد، در نخلستان. گفت پدرم را دستگیر کرده اند. من نجاتش می دهم.

پیرمرد همچنان با بهت به رشید نگاه می کند. درِ زندان باز است و سربازان، مردنی ها را بیرون می برند. پیرمرد یک باره خود را می رهاند و به رشید می رساند و گردنبندی که در گردن دارد در کف دست او می گذارد.

پیرمرد: این را به سامیه بده. یادگار مادر اوست. (سربازها با شلاق، پیرمرد را می کشند و می برند)

ص:81

رشید: (فریاد می زند) قول می دهم!

پیرمرد: حق رشید. حق! این وصیت من به تو و سامیه است.

او را می برند. رشید به گردنبند نگاه می کند. اشک در چشمش حلقه زده، گردنبند را در مشت می فشارد.

ص:82

قاسم نگاه می کند، ولی حرفی نمی زند و می رود. شیمله این سخن را شنیده است.

ص:83

ص:84

طبل کوبنده ای از دور برمی خیزد. همه گوش می کنند. صدا نزدیک تر می شود و به دنبال آن قایق های جنگی سپاه الموفق پدیدار می شود.

سلیمان بن جامع: (فریاد می زند) آماده باشید! حمله کرده اند! حمله کرده اند. (به یک فرمانده) حفاظت دیوار با توست. پایداری کنید تا کمک بیاید.

سلیمان سپس به سرعت عازم قسمت های دیگر می شود، اما پیش از رفتن او سربازی شتابان از راه می رسد.

سرباز: از نخلستان حمله کرده اند.

سلیمان به سرعت می رود. باران تیر و سنگ از سوی کشتی ها باریدن می گیرد. جنگ آغاز می شود. خونین و ویرانگر. قایق های پر از نفت، شعله ور به دیوارها می خورند و آتش به آنها می افکنند. دروازه ها آتش می گیرند. مدافعان نیز با تیر و سنگ پاسخ می دهند و بر سر مهاجمانی که می خواهند با نردبان از دیوارها بالا بیایند یا قایق های خود را زیر دیوارها آورده اند، روغن جوشان می ریزند.

ص:85

در سینه مهاجمان فرومی روند و خارهایی آهنین که بر سر راه ریخته شده و در پای سربازان و اسب ها می خلد. با این همه، سپاه مهاجمان بسیار است و پی در پی می رسند و پیش می روند.

ص:86

رشید در جست وجوی سامیه است و با دقت به هر سو نگاه می کند.

رشید: سامیه! سامیه! صدای مرا می شنوی؟ کجایی؟

ناگهان فرمانده ای که در کنار رود او را تعقیب می کرد، رو در رویش قرار می گیرد. رشید راه گریز ندارد. فرمانده چشم در چشم او ایستاده است، در حالی که سر و روی خونین دارد.

فرمانده: این بار جان به در نمی بری!

شمشیر به دست به سوی رشید می آید. رشید پشت به نخلی می ایستد. فرمانده به سوی او هجوم می برد. رشید خود را کنار می کشد. شمشیر فرمانده به درخت می خورد. رشید محکم به پشت دست او می کوبد. دست مرد از شمشیر جدا می شود.

رشید: من با تو جنگ ندارم.

فرمانده: من دارم!

خنجر می کشد و باز حمله می کند. رشید خود را از ضربه های او نجات می دهد و به ناچار با او درگیر می شود. سرباز جوانی که بر سر دیوار، از صاحب الزنج سکه ای گرفته بود، تیر بزرگی در کمان گذاشته است و رشید را نشانه می رود. در لحظه ای که تیر را پرتاب می کند، فرمانده بین تیر و رشید حائل می شود و تیر چنان در پشت فرمانده فرو می رود که پیکان آن از سینه اش بیرون می زند و سینه رشید را هم کمی زخمی می کند. رشید به سرباز می نگرد. در همان حال، سربازان خلیفه که خود را بالای دیوار رسانده اند، با شمشیر، سرباز جوان را می کشند. رشید، فرمانده را که غرق

ص:87

خون شده است رها می کند و به جست وجوی سامیه به میان صحنه جنگ می رود. جنگ در باروها بین سربازان دو طرف جریان دارد.

ص:88

شیمله: (به کشتگان که روی خاک افتاده اند اشاره می کند) نتیجه کار خود را ببین! اینها کسانی هستند که می خواستی به آقایی و سروری برسانی.

صاحب: مرگ برایشان بهتر است تا بردگی اربابان تو!

شیمله: در راه باطل مرده اند و تو فریبشان دادی. کو آن معجزه ها که می گفتی؟ کجا هستند آن فرشتگان سپید که به یاری ات می آیند؟

صاحب: (با شمشیر به شیمله حمله می کند. درگیر می شوند) هرچه کردم برای نجاتشان بود.

شیمله: برای قدرت بود علی بن محمد. به دروغ گفتی منجی ام، گفتی مهدی ام، برای قدرت!

صاحب: (با خشم) نه! وگرنه با خلیفه تو مصالحه می کردم.

شیمله: تو مردم را به عدالت خواندی، اما خودت ظلم کردی. به امید حق به تو پیوستند، اما آنها را به باطل کشاندی.

صاحب: تو از حق می گویی؟ با دهانی که بر کف پای خلیفه بوسه می زند؟

ناگهان عده ای از سربازان صاحب از راه می رسند و به شیمله حمله می کنند. رشید به یاری شیمله برمی خیزد. از این سوی عده ای از سپاهیان لؤلؤ زنگی از راه می رسند. جنگ مغلوبه می شود و در میان گرد و غبار، صاحب ناپدید می شود.

ص:89

الموفق: (حیرت زده) ابوالعباس!

تیری در کنار گوش او بر دیوار قایق می نشیند. خود را عقب می کشد. چون دوباره نگاه می کند، ابوالعباس نیست.

ص:90

صورت او می خورد. زنگی با فریادی عقب می کشد. ابوالعباس نگاه می کند. رشید خود را از بدنه قایق بالا می کشد. وی هیمه شعله ور را از میان چوب های سوخته قایق به سوی زنگی پرتاب کرده است. ابوالعباس جان تازه ای می گیرد. رشید و ابوالعباس موفق می شوند زنگیان را به دریا بریزند.

ابوالعباس: تو زنده ای جوانمرد!

رشید: زنده ام و خواهم ماند تا دم مرگ!

می خندند و یکدیگر را در آغوش می کشند. ناگهان صدایی از ساحل آنها را به خود می آورد. نگاه می کنند. غلامی در حالیکه دست بریده ای در دست دارد می دود و بانگ می زند.

غلام: این دست ملعون است. این دست ملعون است. خودم از تنش جدا کردم!

سربازان همه به سوی غلام هجوم می برند که دست را ببینند.

ص:91

سامیه ناگهان با جسد بی جان پدر روبه رو می شود. پیرمرد در کنار دیوار افتاده است. سرش به یک سو خم شده و شکافی عمیق در سینه اش دیده می شود. سامیه با دیدن او، دهانش بازمی شود که بگوید پدر، اما کلامی از دهانش بیرون نمی آید. لبانش بی صدا به هم می خورد. پیش می رود و پیش پدر زانو می زند و صورت او را با دست های مهربان می گیرد و موهایش را نوازش می کند. ناگهان دستی در موهای سامیه چنگ می اندازد. سربازی است که گمان می کند سامیه از وابستگان زنگیان است.

سرباز: چند می ارزی کنیز کوچولو؟!

سرباز، سامیه را با خود می کشد. سامیه دندان در دست سرباز فرو می برد. سرباز فریادی از درد می کشد و گیسوان سامیه را رها می کند. سامیه باز به سوی پدر می رود و در آغوش او فرو می افتد و گریه ای تلخ سر می دهد. سرباز با خشونت به سوی سامیه می آید، ولی لحظه ای بالای سر او تأمل می کند. گریه سامیه او را متوقف کرده است، اما دمی بعد دوباره چنگ در موی او می اندازد و می کشد.

سرباز: گربه وحشی!

سپس سامیه را کشان کشان می برد.

ص:92

سردارانش لؤلؤ زنگی، مسرور، راشد، قاسم و عبیدالله بن سلیمان از هر سو گرد او جمع می شوند.

لؤلؤ: پیروزی بر امیر مبارک باد.

عبیدالله: تاریخ درباره ملعون چه خواهد نوشت؟

الموفق: تاریخ را ما خواهیم نوشت. قلم در دست پسر توست و (چشمش به شیمله می افتد که خسته و زخمی از راه می رسد) و در دست شیمله!

به دنبال شیمله، ناگهان رشید پیدا می شود. چهره الموفق از دیدن رشید در هم می رود و خشم سراپایش را می گیرد. شمشیر می کشد و به سوی او می رود. همه به هم نگاه می کنند. شیمله نگران می شود. رشید بر جای خود می ایستد. الموفق به او می رسد و شمشیرش را فرا می برد، اما ناگهان ابوالعباس بین رشید و الموفق می ایستد.

الموفق: کنار برو پسر!

ابوالعباس: چه می کنی پدر؟

الموفق: یک هفته شب و روز منتظر خبری از او بودم. بی قرار و نگران! (به کشتگان اشاره می کند و سردارانش که زخمی و خونین هستند) او را فرستادم که کار به اینجا نکشد.

رشید: نتوانستم امیر. از آمدنم خبر داشتند.

الموفق: دروغ می گویی. هیچ کس نمی دانست.

رشید: وقتی دستگیرم کردند صاحب الزنج گفت از آمدنت خبر داشتم.

الموفق: (دوباره شمشیرش را بالا می برد) او دروغگو بود و تو از او بدتر!

ابوالعباس: رشید جان مرا نجات داد پدر! ساعتی پیش. وقتی در محاصره زنگیان بودم.

الموفق: غلام توست. باید چنین می کرد.

ص:93

ابوالعباس: رشید آزاد است. سال هاست آزاد است. او برادر من است و نزدیک تر از برادر.

قاسم و عبیدالله به هم می نگرند.

الموفق: پس به برادرت بگو تا زنده ام به من نزدیک نشود.

ص:94

زاید گوش او را هم کوتاه می کند. سپس سر را با پارچه ای خشک می کند و از همه طرف به آن نگاه می کند که خوب آرایش شده باشد.

سرباز 1: (وارد می شود) امیر منتظر است. چه می کنی؟

آرایشگر: کار باید درست انجام شود! وقتی سر را به دست من می سپارند، یعنی کار خوب می خواهند.

سرباز 1: به مجلس عروسی که نمی رود!

آرایشگر: (برای آخرین بار دو سه تار موی اضافه را کوتاه می کند) تمام شد! مال شما!

سپس خیلی جدی دست های خود را خشک می کند. سرباز تلاش می کند نیزه اش را در گلوی سر فرو کند. سرباز 2 وارد می شود و روی نیمکت به جای سر بریده می نشیند. موی آشفته ای دارد.

آرایشگر: چه می کنی؟ باید راه بیفتیم!

سرباز 2: (با کمی التماس) دو سال است زنم مرا ندیده، می خواهی این جور برگردم!

آرایشگر: (با ناراحتی) همه دارند می روند!

سرباز 2: می رسی. زود راه می افتیم.

آرایشگر ناچار شروع به کار می کند، با همان دقت و ظرافت. سرباز 1 موفق شده سر بریده را بر نوک نیزه استوار کند. آن را بیرون می برد. غوغای غریبی در بیرون برپا می شود و به گوش می رسد.

سرباز 2: زود باش!

آرایشگر: کار باید درست انجام شود! وقتی سرت را به دست من می سپاری، یعنی کار خوب می خواهی!

ص:95

با همان آرامش کار را ادامه می دهد. در بیرون، سر صاحب را بر نیزه بلند کرده اند. سربازان با هلهله و غوغا گرد آن می رقصند. عده ای از اسیران اشک می ریزند و زن هایی در آن میان بر سر و سینه می کوبند. سربازان با شلاق به جان اسیران می افتند. الموفق دست بلند می کند و فرمان حرکت می دهد. در شیپور می نوازند و بر طبل می کوبند. سپاهیان در پی سرداران خود به راه می افتند و اسیران در پی آنها کشانده می شوند. سرباز 2 از اتاق آرایشگر خارج می شود و بی درنگ سربازی قوی هیکل با موهای بس ژولیده و وحشی وارد اتاق می شود. لحظه ای بعد آرایشگر با عصبانیت بیرون می دود، روپوش آرایشگری خود را از تن در می آورد و بر زمین می کوبد و با دست کاروان را نشان می دهد که یعنی دارند می روند. سرباز که به دنبال او بیرون دویده، با التماس روپوش را از زمین برمی دارد و به دست آرایشگر می دهد و او را به درون می برد. آرایشگر به ناچار می رود، در حالی که چشم به کاروان دارد.

ص:96

کوچه و بازار بغداد را طاق نصرت بسته اند. ساز و دهل می زنند و می رقصند. الموفق و سردارانش از دروازه وارد شهر می شوند. رشید و شیمله و ابوالعباس در کنار هم هستند. قاسم با عبیدالله بن سلیمان است. اسیران را هم می آورند. ناگهان چشم رشید به سامیه می افتد. باور نمی کند، اما او را دوباره می بیند. بیخود از خود می خواهد به سوی او رود، اما ابوالعباس دست او را می کشد. خلیفه و همراهانش به همراه پسرش المفوض پیش می آیند. الموفق همچنانکه سوار بر اسب است، خلیفه را در آغوش می کشد.

خلیفه: ظفر با توست پسر پدرم! هرجا تو هستی افتخار آنجاست.

الموفق: همت حضرت خلیفه با ما بود که پیروز شدیم.

خلیفه: به میمنت پیروزی تو بر سپاه ملعون خبیث، دستور آزادی همه زندانیان را صادر کردم.

الموفق: همه زندانیان برادر؟ حتی علویان؟

خلیفه: بگذار همه بغداد شهد پیروزی تو را بچشند.

الموفق: آزادی علویان این شهد را در کام ما شرنگ می کند. نه! همین حالا دستور بده علویان را آزاد نکنند.

از نوع دستور دادن الموفق، تسلط او بر خلیفه آشکار است.

خلیفه: آنچه تو بخواهی برادر! من و تو در خلافت شریکیم.

با دست اشاره می کند. بغراخان پیش می آید و به الموفق تعظیم می کند. خلیفه در گوش او سخنی می گوید. بغراخان سر فرود می آورد و می رود، اما پیش از رفتن نگاهی به رشید می کند. الموفق هم اشاره کرده است

ص:97

سر صاحب را بر نیزه بیاورند و نزدیک خلیفه نگه دارند. خلیفه با وحشت نگاه می کند.

خلیفه: اوه. چه شیطانی! کمی نزدیک تر بیاورید!

سر صاحب اینک روبه روی خلیفه قرار می گیرد. انگار به هم نگاه می کنند.

خلیفه: اینکه شبیه خود ماست. آدمیزاد است!

همه می خندند. در این لحظه شاعری به نام اسلمی پیش می آید و شعر می خواند.

اسلمی: وقتی مژده رسان خبر نبردی را آورد / که ضعف اسلام را / به نیرو بدل کرد / گفتم خدا آن را که از همه مردم بهتر است (به الموفق اشاره می کند) / بهترین پاداش دهد / او در گرفتن انتقام از دشمنان بکوشید / و آبادی های ویران شده را از نو آباد کرد / و غنیمت هایی که از دست رفته بود / دوباره به چنگ آورد.

خلیفه: مرحبا. آفرین.

الموفق: شاعر! چرا نمی گویی که آن خبیث از علویان بود؟ بگذار مردم بدانند که دشمن اصلی امیرالمؤمنین المعتمد علی الله و بنو عباس، آل علی هستند.

عبیدالله بن سلیمان: شاعران باید آن گونه که امیر می فرماید شعر بگویند.

ابوالعباس: (به رشید) پدرم هیچ فرصتی را برای دشمنی خود با آل علی از دست نمی دهد.

به رشید می نگرد. گمان می کند او به چند زن و دختر که بر سر بامی ایستاده اند نگاه می کند. لبخند می زند و به شیمله اشاره می کند که رشید را ببین.

شیمله: جوانی است امیر!

ابوالعباس: (آهسته در گوش رشید می گوید) دلت پیش کدام یک از آن دخترهاست؟!

رشید: (به خود می آید) دختر؟ نمی دانم کجا رفت.

ذهنش درگیر سامیه است.

ص:98

ابوالعباس و شیمله می خندند.

اسلمی: (شعرش را اصلاح کرده) هم اینک این بیت از سوی فرشته شعر به من الهام شد: دل های ما از نبردی که در گرفت روشن شد / و دعوت علویان خوار شد.

خلیفه و الموفق و عبیدالله بن سلیمان و قاسم و بعضی سرداران کیسه های سکه به سوی اسلمی پرتاب می کنند. او می گیرد.

خلیفه: آن کس که به تو شعر الهام می کند فرشته نیست، بلکه جنّ است!

همه می خندند و شاعر بعدی جلو می آید.

شاعر: ای زاده خلیفه های بنو عباس / تو اسیران را از بند رهانیدی و بر سر علویان و آنها که به دروغ دعوی خلافت دارند سنگ و آتش باریدی / و با هیبت خود مردمان شرق و غرب را هراسان کردی.

شیمله: دعوی خلافت! این چیزی است که امیر الموفق را از علویان می ترساند.

ناگهان سر و صدایی از میان مردم برمی خیزد و مردی پیش می آید. وی صالح نام دارد.

صالح: دروغ گفتی شاعر! صاحب الزنج علوی نبود. مگر نشنیده ای حسن بن علی عسکری، پیش از مرگ اعلان کرد صاحب الزنج از اهل بیت نیست.

هنوز سخن صالح به پایان نرسیده که سربازان بر سر او می ریزند و شروع به زدن می کنند. در میان جمعیت کسانی می خواهند به طرفداری صالح بروند، اما دیگران دست آنها را می کشند و مانع می شوند.

ابوالعباس: (به شیمله) نه! دعوی خلافت علویان نیست که پدرم را می ترساند، بلکه علاقه مردم به آنهاست. این چیزی است که همه ما باید از آن بترسیم.

ص:99

رشید: حسن بن علی عسکری که بود؟

ابوالعباس: (با لبخند) در این باره کنجکاوی نکن؛ چون دشمن پدرم می شوی و دشمن من!

خلیفه و کاروان سرداران به راه افتاده است. ابوالعباس نیز به راه می افتد. شیمله و رشید نیز در پی او.

رشید: (از پاسخ ابوالعباس کنجکاوتر شده است. رو به شیمله می کند) تو می دانی؟

شیمله: حسن بن علی عسکری از نسل پیامبر بود. آل علی او را امام می دانستند. او پدر همان کسی است که می گویند مهدی است و ظهور می کند.

رشید کمی مکث می کند. اسب را نگه می دارد و به پشت سر می نگرد. به صالح که در اثر کتک بر زمین افتاده. دور و بر صالح کم کم خلوت می شود. فقط مردی به سوی او می رود. مرد به کنار صالح می رسد. می نشیند و سر او را به دامن می گیرد. مرد، ابوجعفر محمد بن عثمان است. یک لحظه سر برمی دارد و نگاهی به رشید می اندازد. رشید متوجه می شود. در دست مرد انگشتری سبز می درخشد. رشید رو برمی گرداند و با شتاب خود را به دیگران می رساند. صدای جارچی و طبّال او را به خود می آورد.

جارچی: فردا در بازار نخّاسان، اسیران زنگی را می فروشند. اگر کسی برای خانه کنیز می خواهد، اگر کسی برای مزرعه غلام می خواهد، اگر کسی برای گرمابه کارگر می خواهد، فردا در بازار برده فروشان باشد.

ص:100

این بازار در واقع یک محله کوچک است؛ محله ای شامل چند کوچه که در هر کوچه چندین خانه است. خانه ها تیمچه هستند. در حیاط و اتاق ها بردگان معمولی به فروش می رسند و در بعضی خانه ها که دو طبقه هستند، در طبقه دوم بردگان ممتاز عرضه می شوند. بردگان از نظر نژادی به چند دسته تقسیم می شوند: سیاهان، رومیان و فرنگیان، هندیان و ترکان ماوراءالنهر و ترکستان. طبیعتاً در چنین موقعیتی که عده زیادی سیاه به اسارت در آمده اند، بازار مملو از بردگان سیاه است. در معامله و داد و ستد غلامان، یهودیان پیوسته نقشی اساسی داشته اند. رشید در حال جست وجو در بازار است. به هر سو سر می کشد و فروشندگان می کوشند او را مثل مشتری های دیگر به سوی خود بکشند. جلوی هر خانه کسی ایستاده است و مشتریان را با صدای بلند دعوت می کند که وارد تیمچه شوند و برده بخرند.

یکی می گوید: غلام حبشی قوی هیکل فقط پنج دینار. به یک چهارم قیمت دیروز. پنج دینار!

دیگری می گوید: کنیز خوشگل سیاه نوبی، صد و پنجاه دینار. (به یک مشتری) باور کنید ارباب، پریروز سیصد دینار بود، اما زنگی هایی که دیروز آوردند قیمت ها را شکستند. (با صدای بلند) کنیز خوشگل سیاه نوبه. (می خندد) اگر از همسر خود نمی ترسید یکی بخرید!

دیگری: غلام هندی، استاد آشپزی.

رشید: (از یک فروشنده می پرسد) کنیزهای کوچک را کجا می فروشند؟

فروشنده: چند ساله؟

رشید: ده یازده ساله.

فروشنده: (با لبخند) کنیز ده ساله به چه کار می آید ارباب؟ کنیز جوان

ص:101

تربیت شده دارم. چنگ می زند. آواز می خواند. می رقصد. راه رفتن و خندیدنش هم دل می برد! هفت هزار دینار. یک عمر خوشبختتان می کند!

رشید رو برمی گرداند و وارد تیمچه ای می شود. قشقرقی از خرید و فروش برپاست. یک فروشنده دست یک برده را گرفته و دنبال یک خریدار می دواند.

فروشنده: بهتر از این پیدا نمی کنید ارباب.

خریدار: سه دینار!

فروشنده: به خدا اجحاف است. سه دینار قیمت یک بره است. این آدم است!

خریدار: نمی خرم.

فروشنده: (به غلام تشر می زند) تو هم حرفی بزن!

برده: (به فلاکت) مرا بخرید ارباب، هم کشاورزی بلدم، هم شکسته بندی وسایل خانه.

فروشنده: بگو که غذا نمی خوری!

برده: (نگران) غذا می خورم!

فروشنده: کم می خوری!

برده: بله خیلی کم ارباب! (خریدار می رود)

فروشنده: (به برده) عاقبت روی دستم می مانی، می فرستمت کنّاسی!

در گوشه ای دیگر مشغول آزمایش چند غلام و کنیز هستند؛ دندان، بازوها. یکی از بردها زیباروست. خریداری یک باره فریاد می زند.

خریدار: این غشّ در معامله است. آهای! مرد را دارد به جای زن می فروشد!

(سر و صدا به پا می شود. یک پاسبان وارد می شود. خریدار به طرف او

ص:102

می رود)

خریدار: غلام به جای کنیز!

پاسبان: (به برده) مردی یا زن؟

غلام: مرد!

پاسبان: (به فروشنده) با من بیا!

فروشنده: به خدا بی تقصیرم. به من همین جور فروختند.

پاسبان: هفت قلم آرایشش کرده ای!

فروشنده: کارم به قاضی بیفتد بدبختم.

پاسبان: (یک دو قدم دور می شود از جمعیت و آهسته به فروشنده می گوید) سعی کن نیفتد!

فروشنده: (لبخند می زند) در خدمتم! (دست می کند و سه سکه در مشت پاسبان می گذارد)

پاسبان: بزک دوزکش را پاک کن. زود!

فروشنده: چشم! (برده را پشت دیواری می کشد)

رشید همچنان می گردد. ناگهان متوجه قاسم می شویم. قاسم مشغول خرید کنیزکی زیباست. چشم قاسم به رشید می افتد. کارش را رها می کند و به دنبال رشید می افتد.

فروشنده: ارباب!

قاسم: نگهش دار. می خرم!

قاسم به سرعت در پی رشید به راه می افتد. رشید وارد تیمچه ای می شود. دو طبقه است. به طبقه بالا می رود. اینجا نیز بساط خرید و فروش برپاست. از طبقه دوم به خانه کناری نگاه می کند و یک باره چشمش در حیاط آنجا به سامیه می افتد. سامیه در گوشه ای کز کرده و مردی که پشت به رشید دارد و

ص:103

چهره اش دیده نمی شود، با فروشنده ای صحبت می کند. فروشنده زنی است به نام عزیزه. وی نسبتاً زیباست، اما رفتار مردانه اش بیشتر جلب نظر می کند. زنی است نسبتاً جوان که در میان این همه فروشنده مرد کم نمی آورد. خریدار دستش را بالا می آورد و یک لحظه رشید انگشتری سبز در دست او می بیند. رشید دیوانه وار از طبقه دوم پایین می آید و از تیمچه بیرون می دود که به خانه کناری برود. رفتارش برای قاسم بسیار عجیب است. به سرعت رشید را تعقیب می کند. رشید وارد خانه ای می شود که سامیه را در آن دیده، اما خبری از سامیه و خریدار نیست. رشید به سوی عزیزه می رود.

رشید: (آشفته و پرخاشگر) سامیه کو؟

عزیزه: تو؟! (به سر و وضع رشید نگاه می کند و متوجه می شود رشید باید وضع مالی خوبی داشته باشد. لحنش کمی عوض می شود) یعنی شما؟!

رشید: کو، به کجا رفت؟

عزیزه: او را خریدند ارباب! اگر کنیز می خواهید من بهترش....

رشید: چه کسی او را خرید؟ نامش چه بود؟

عزیزه: نباید زیاد دور شده باشد. (با لبخندی خریدارانه به رشید می نگرد) برای شما نباید کنیز کم باشد!

هنوز سخن در دهان عزیزه مانده که رشید رفته است. عزیزه می خواهد دنبال رشید برود که قاسم سر راهش می ایستد.

قاسم: این مرد از تو چه می خواست؟

عزیزه: امروز چه گرفتار شده ام!

قاسم: حرف بزن. آن مرد چه می خواست؟

عزیزه: کنیزکی داشتم فروختم. می خواست بداند به که فروختم.

قاسم: (چشمانش برق می زند) زیبا بود؟

ص:104

عزیزه: (از خنده ریسه می رود) زیبا؟ ده سال بیشتر نداشت. اصلاً فکر نمی کردم کسی او را بخرد.

قاسم: چند فروختی؟

عزیزه: یک دینار!

قاسم: اگر بتوانی او را پس بگیری ده دینار می خرم.

عزیزه: (متعجب) دخترک مردنی این قدر می ارزید؟! (دستپاچه) همین جا باشید ارباب، برمی گردم.

دوان دوان بیرون می رود. رشید هم در کوچه ای دیگر در حال جست وجوست. به هر دری سر می کشد. عزیزه هم در حال جست وجوست. یک باره به هم می رسند.

رشید: نیستند. رفته اند! (کف دست بر هم می کوبد)

عزیزه: دخترک که بود ارباب؟

رشید: برای چه می پرسی؟

عزیزه: بعد از شما مرد دیگری آمد و درباره سامیه سؤال کرد.

رشید: (با تعجب) درباره سامیه؟ که بود؟

عزیزه: البته اول درباره شما پرسید. گفتم دنبال سامیه می گردید. گفت او را برای من پیدا کن، ده دینار می دهم.

رشید: آن مرد را به من نشان بده!

عزیزه: باید دنبال سامیه بگردم. نُه دینار منفعت است!

رشید: من بیست دینار می دهم.

عزیزه: (خندان می شود) منصفانه است. بیایید!

به راه می افتند. عزیزه، قاسم را نشان رشید می دهد. برده فروش ها دور قاسم را گرفته اند که به او برده بفروشند. نزدیک نمی روند. رشید دست در

ص:105

آستین می کند و چند سکه در می آورد که به عزیزه بدهد. عزیزه نگاهی به رشید می کند. به رشید علاقه ای پیدا کرده، سکه ها را نمی گیرد.

عزیزه: از پول بدم نمی آید، اما چیزهای مهم تری هم هست!

رشید: (فکرش جای دیگری است) مردی که سامیه را خرید اصلاً نمی شناختی؟

عزیزه: اهل خرید غلام و کنیز نبود؛ چون تا امروز او را در اینجا ندیده بودم. به نظرم کاسب بود. نگفتید دخترک که بود.

رشید: (لبخند می زند) دختر شاه پریان بود!

به راه می افتد و می رود. چند قدم بعد می ایستد و نگاه می کند. عزیزه دنبال او می آید. عزیزه کمی شرمنده می شود و رو برمی گرداند. رشید دوباره راه می افتد و دوباره چند قدم بعد به پشت سر نگاه می کند. از اینکه می فهمد عزیزه او را تعقیب می کند معذّب است. عزیزه این بار او را تعقیب نکرده، فقط ایستاده و نگاهش می کند. رشید می رود. عزیزه ناگهان خود را روبه روی قاسم می بیند. قاسم پرسشگرانه به او می نگرد.

عزیزه: ناپدید شده اند ارباب، ولی جالب تر از آن دخترک، باید همان جوانی باشد که دنبال سامیه می گشت!

قاسم: منظورت چیست؟

عزیزه: من بهترین کنیزهای بازار را دارم، ولی او دنبال آن دخترک ده یازده ساله بود. کنیز دارم دختر مهاراجه هند! کنیز نیست، ماه تمام است. من که زنم نمی توانم نگاهش کنم از شدت زیبایی؛ پنجه آفتاب!

قاسم: کجاست؟

عزیزه: در بازار که نمی توانم بیاورم. برای مشتری های خاص می برم!

قاسم: برای من بیاور!

ص:106

عزیزه: (با شک ظاهری) می توانید قیمتش را بپردازید؟

قاسم: آدم شناس نیستی، مگر نه می فهمیدی با که حرف می زنی. بپرس خانه عبیدالله بن سلیمان، وزیر امیرالموفق کجاست. من پسر او هستم.

عزیزه: (سر خم می کند) ارباب! همین امروز او را می آورم.

قاسم: منتظرم. (می رود، اما چند قدم بعد می ایستد. رو به او می کند) با تو کارهای دیگری هم خواهم داشت. (می رود)

فروشنده ای که متوجه حرف زدن عزیزه و قاسم بوده، جلو می آید.

فروشنده: (با لودگی) چه کارهایی می تواند با تو داشته باشد؟

عزیزه: (تجاهل می کند) کنیز می خواهد.

فروشنده: پسر یکی از بزرگان است! گمانم چشمش تو را گرفته!

عزیزه: (با خشونت) کنیز می خواست، گفتم ندارم. تو هم به کارت برس نکبت!

سپس به سرعت به راه می افتد. معلوم است در جست وجوی کسی است. چشمش به رشید می افتد که بی خبر در بازار می رود. لبخندی می زند و آهسته او را تعقیب می کند.

ص:107

سامیه به چهره متعجب ام کلثوم نگاه می کند. وارد خانه می شوند و در را می بندند. از هشتی می گذرند و وارد حیاط می شوند. سامیه نمی داند چه سرنوشتی در انتظار اوست. ابوجعفر بر پله ای می نشیند. سامیه روبه روی اوست. ابوجعفر با دو دست گونه های سامیه را می گیرد.

ابوجعفر: به خانه ات خوش آمدی دخترکم! (به ام کلثوم) به خواهرت خوشامد نمی گویی؟

ام کلثوم: (با تردید) خوش آمدی عزیزم.

ابوجعفر: خواهرت را نمی بوسی؟ (ام کلثوم هنوز متعجب است، اما سامیه را می بوسد. ابوجعفر می خندد) می بینی ام کلثوم. خداوند قادر است بدون داشتن همسر به آدمی دختر عطا کند! (صدای دق الباب می آید. ابوجعفر برمی خیزد و به ام کلثوم می گوید) از این به بعد هم خواهر او هستی، هم مادرش.... (لبخند می زند) هم معلمش! (به سوی در می رود، یک لحظه مکث می کند و رو می کند به ام کلثوم و انگشترش را از انگشت درمی آورد) این انگشتر کنار بگذار. گمان می کنم مدتی در انگشتم نباشد بهتر است. (انگشتر را به ام کلثوم می دهد و می رود)

ام کلثوم: (رو به سامیه می کند) اسم خواهر من چیست؟

سامیه: من؟

ام کلثوم: در اینجا خواهر دیگری نیست!

سامیه: سامیه.

ام کلثوم: یک خواهر از بغداد، یک خواهر از افریقیه! باید لباس هایت را عوض کنی عزیزم. بیا!

با هم به یک اتاق می روند. ابوجعفر با دو نفر ایرانی به نام های ابوسهل و روزبه وارد حیاط می شوند. دو کارگر همراه آنها صندوقی را می آورند.

ص:108

ابوجعفر: (راهنمایی می کند) از این طرف.

وارد اتاقی می شوند. کارگرها صندوق را در گوشه ای می گذارند. ابوسهل سکه ای در دست هر کارگر می گذارد.

ابوسهل: به سلامت.

کارگرها: خدا عوض دهد.

ابوجعفر: بنشینید و رفع خستگی کنید.

کارگرها: نه ارباب، باید برگردیم. خداحافظ.

کارگرها می روند. ابوجعفر از روی رف، کاسه هایی که در آن مغز گردو و بادام و دیگر مغزجات است، پیش روی مهمان ها می گذارد. اتاق ساده است و بر کف آن گلیمی پهن است.

ابوجعفر: چشم من روشن شد. از برادرانم در همدان چه خبر؟

ابوسهل: حامل سلام و دعای آنها برای شما و ناحیه مقدسه هستیم.

روزبه: با کاروانی همراه شدیم که از ماوراءالنهر می آمد. بیشتر بار کاروان پنبه بود. اموال و هدایای شیعیان را در میان عدل های پنبه پنهان کردیم و آوردیم.

برمی خیزند و صندوق را پیش می کشند و می گشایند. چند طاقه پارچه، مقداری طلاجات، چند شمشیر گرانبها و خنجر گوهرنشان و مقداری اشیاء گرانبهای دیگر در آن است. ابوجعفر با دقت به هدایا نگاه می کند.

ابوجعفر: یک جفت دستبند طلای فیروزه نشان کم است!

ابوسهل و روزبه به هم نگاه می کنند.

ابوسهل: من و روزبه این اموال را مثل جان شیرین محافظت می کردیم.

روزبه: ابوسهل راست می گوید ابوجعفر. محال است چیزی کم و کسر یا

ص:109

دزدیده شده باشد.

ابوجعفر: آن کس که این اموال برای اوست، به من خبر داد که هدایایی با این نام و نشان ها می رسد و او هرگز اشتباه نمی کند. بروید و جست وجو کنید!

ابوسهل و روزبه به سرعت برمی خیزند و همراه ابوجعفر از اتاق بیرون می آیند و وارد هشتی می شوند.

بعد از رفتن آنها، ابوجعفر به سوی اتاقی می رود که سامیه و ام کلثوم وارد آن شده بودند. سامیه مشغول جارو کردن است. ابوجعفر جارو را از دست او می گیرد.

ابوجعفر: دخترم! (سپس ام کلثوم را صدا می کند) ام کلثوم!

به سوی در اتاق می رود. ام کلثوم از مطبخی که در زیرزمین است بیرون می آید. قابلمه مسی به دست دارد.

ام کلثوم: بله پدر.

ابوجعفر: (عتاب آمیز) چه کسی گفت نیامده جارو به دست سامیه بدهی؟

ام کلثوم: خودش اصرار کرد پدر! من باید مشغول آشپزی می شدم!

ابوجعفر: (با لبخند به سامیه) نمی خواهی به خواهرت در آشپزی کمک کنی؟

سامیه: من یک کنیزم ارباب. هرچه شما بگویید.

ابوجعفر: (می نشیند و دست سامیه را می گیرد) من به کنیز احتیاج ندارم دخترم.

سامیه: شما مرا خریدید!

ابوجعفر: به من دستور داده شد تو را بخرم. تو آزادی. تو دخترم هستی.

سامیه: چه کسی دستور داد بخرید ارباب؟

ص:110

ابوجعفر: ارباب یا پدر؟

سامیه: (با دقت به ابوجعفر نگاه می کند) پدر!

ابوجعفر: مولای من دستور داد!

سامیه: مولای شما؟

ابوجعفر: مولای من و مولای تو و مولای اهل زمین. کسی که پدرت وقتی در آخرین لحظه زندگی او را بالای سر خود دید، تو را به او سپرد.

سامیه برمی خیزد و مشغول جارو زدن می شود. ام کلثوم که حرف های پدر را گوش می کرده، از حیاط به سامیه اشاره می کند بیا. سامیه می رود.

ص:111

از جانب محمد بن جعفر اسدی به همدان می آید بسپارید.

روزبه: چگونه او را بشناسیم؟

ابوجعفر: خواهید شناخت. هرکس ادعا کرد نماینده ماست باید بتواند پیش از دیدن هدایا تعداد و مشخصات آنها را بگوید.

ابوسهل: شیعیان از ما خواسته اند بپرسیم ایام غیبت کی به پایان می رسد؟

ابوجعفر: هر وقت خدا بخواهد. وظیفه ما این است که چنان زندگی کنیم که گویی همین فردا روز ظهور خواهد بود.

روزبه: غیبت به درازا کشیده است و ابرهای تردید بر آسمان ذهن ها و دل ها سایه افکنده. چه پاسخی به دوستان بدهیم؟

ابوجعفر: موسی چهل روز از قوم خود غیبت کرد، گوساله پرستی پیشه کردند. به دوستان خود بگویید آیا می خواهند همچون بنی اسرائیل باشند؟ غیبت، آزمون الهی است تا اهل صبر و یقین از اهل تردید جدا شوند.

ابوسهل و روزبه به هم می نگرند.

ابوسهل: باید برویم ابوجعفر. دوستان منتظر ما هستند. (برمی خیزند)

ابوجعفر: هرچه ایام هجران بیشتر به درازا بکشد، شیرینی وصال بیشتر می شود.

یکدیگر را در آغوش می کشند. سپس از اتاق بیرون می آیند و وارد حیاط می شوند.

ابوجعفر: وظیفه ما انتظار است. انتظار، امید می آفریند و امیدواران هرگز به یأس و شکست تن نمی دهند.

وارد هشتی می شوند. همراه آنها نمی رویم. همچنانکه سیاهی تصویر هشتی را می بینیم صدای ابوجعفر روی تصویر می آید.

[صدای ابوجعفر: آدم از بهشت مهجور شد تا قدر بهشت را دریابد و

ص:112

امکانات عظیم وجودی خویش را برای دیدار آن آرزوی گمشده به کار گیرد. این مهجوری و غیبت نیز حکمتی جز این ندارد]

ابوجعفر از تاریکی هشتی بیرون می آید و وارد حیاط می شود، پای به اتاق می گذارد و می بیند ام کلثوم و سامیه سر صندوق هدایا و وجوهات نشسته و سفره را گشوده اند. غذا کنار آنهاست. ظرف سربسته غذا هم کنار سفره است.

چون در صندوق باز بوده دخترها دستبندها را دیده اند. ام کلثوم یکی از آنها را به دست سامیه بسته و دیگری را به دست خود.

سامیه: (به ام کلثوم) اینها طلاست؟

ابوجعفر: (به جای ام کلثوم جواب می دهد) شاید هم بلا! (کنار آنها می نشیند و با ملایمت دستبندها را بازمی کند و در صندوق می گذارد و در صندوق را می بندد و در همان حال توضیح می دهد) می دانید اینها از کجا آمده؟ اینها را پیرزنی از یکی از روستاهای همدان فرستاده است. او در همه دنیا جز همین یک جفت دستبند چیزی نداشت. (لبخند می زند) دنیا نمی تواند با زرق و برق خود چشم ما را خیره کند. نه؟! (سفره را بازمی کند و ظرف غذا را در آن می گذارد و درِ ظرف را برمی دارد) هان قلیه، ببینم چه مزه ای دارد؟ (کمی می خورد) به به! خودتان نمی خورید؟

ص:113

و نقاشی های طلایی، تزیین شده. در رف ها، ظروف طلا و نقره و شمعدان های گرانبها و چراغدان های سیمین و زرین در برابر آینه های رویین گذاشته شده تا جلوه آنها دوبرابر شود. غلامان پی در پی خوانچه های خالی را از برابرمیهمانان برمی دارند و خوانچه های پر می آورند.

خلیفه: (به خوانچه ای که جلوی لؤلؤ زنگی گذاشته شده نگاه می کند) از آن جوجه مزعفر بخورید!

الموفق: منظور خلیفه این است که آن جوجه را بدهید من بخورم! (همه می خندند)

خلیفه: برای من قرار است جوجه بهتر بیاورند (دست بر دست می کوبد) خوانسالار کجاست؟ (به الموفق و دیگران) قرار است امروز برای من غذای تازه ای بیاورد. هنوز نمی دانم چیست، ولی می گوید در عمرتان نخورده اید.

در بازمی شود و خوانسالار با طبقی کوچک در دست می آید.

خوانسالار: اینجاست آنچه وعده کرده بودم امیرالمؤمنین!

پیش می آید و با آداب کامل، خوانچه را پیش روی خلیفه می گذارد. خلیفه سرپوش غذا را برمی دارد. غذایی است مثل سوپ با گوشت های ریز در آن.

خلیفه: (با تعجب) چه غذایی است؟

خوانسالار: تا لب نزنید نمی گویم!

خلیفه با تردید، کمی از آن را به دهان می گذارد. مکثی می کند و سپس با تعجب مزه مزه می کند، ظاهراً بسیار خوشمزه است.

خلیفه: چه طعمی! چه مزه ای! جادو کرده ای خوانسالار. این چیست؟

خوانسالار: (با افتخار) غذایی که پیش از این هیچ سلطان و خلیفه ای نخورده است و بعد از این هم خوانسالاری نخواهد پخت.

ص:114

خلیفه: این گوشت های ریز چیست؟

خوانسالار: این غذا آشی است که با زبان ماهی درست شده است!

همه حیرت زده به هم می نگرند.

رشید: (به شیمله) خدا می داند چقدر ماهی کشته اند تا چنین آشی درست کنند.

شیمله: تو می دانی زندان بغداد کجاست؟

رشید: (متعجب) منظورتان چیست؟

شیمله: می دانی؟

رشید: نه.

شیمله: درست زیر پای ماست!

رشید: آه. باز همان غصه های همیشگی! حتی موقع غذا!

شیمله: ده متر زیر پای ما، شکم های گرسنه ای هست که آرزوی لقمه ای نان جو دارند!

خوانچه را پس می زند. متوجه می شویم غلام پیری به نام کافور که نزدیک آنها بوده حرف های شیمله را شنیده است. وی سعی می کند باز هم نزدیک آنها باشد که بقیه حرف هایشان را بشنود.

رشید: خلیفه این مهمانی را به افتخار پیروزی بر صاحب الزنج برپا کرده، در چنین مجلسی جای صحبت درباره گرسنه ها و زندانی ها نیست.

شیمله: بر صاحب الزنج پیروز شدیم، اما می دانی معنی این پیروزی چیست؟ برگرداندن آن برده های بیچاره به مرداب ها و باتلاق های پر از ساس و پشه. بیگاری کشیدن از آنها تا حدّ مرگ و شکنجه تا انتهای زندگی.

صدای قهقهه ناگهانی حضار آنها را به خود می آورد.

خلیفه: آفرین خوانسالار. حال برای پسر ما، المفوض، بگو بهترین گوشت چه گوشتی است.

ص:115

خوانسالار: گوشت بره که دو ماه در صحرا چریده باشد. اگر این گوشت را در آب گرم نرم کنند و با سرکه و مغز و زرده تخم مرغ در آمیزند و در چربی خودش بپزند بسیار لذیذ می شود.

رشید: (به شیمله) خدا با شما یار بود که از صاحب الزنج گریختید، وگرنه به جای اینکه در اینجا باشید، همین حالا ده متر پایین تر در میان اسیران بودید!

شیمله: شاید بودن در آنجا خوش تر بود از اینجا که همه چیزش از چپاول و دزدی فراهم شده.

رشید: هیس! اینجا پر از جاسوس و خبرچین است!

ابوالعباس: (به آنها نزدیک می شود و می نشیند. انگار کمی مست است) دیروز در بازار برده فروشان بوده ای رشید. همیشه به نظرم می رسید توجهی به کنیزکان نداری!

رشید: از سر کنجکاوی رفته بودم.

ابوالعباس: (می خندد و رو به شیمله می کند) همین کنجکاوی هاست که کار دست ما می دهد!

شیمله: هرچه نباشد رشید جوان است امیر. مرا بگویید از من گذشته، ولی از یک جوان بیست و دو ساله نه!

بغراخان: (ناگهان سر و کله اش پیدا شده) بیست و یک ساله! دقیقاً!

ابوالعباس: تو هم اینجایی سوسمار! حتماً فکر کرده ای اگر خود را در محفل اشراف جا دهی از اشراف می شوی!

رشید: بغرا خان از اشراف است. (بغرا خوشحال می شود) اما سن مرا از کجا می دانی؟ با این دقت؟!

بغرا: فقط حدس و گمان بود. (می رود)

غلامی پیش می آید و نزد ابوالعباس سر خم می کند.

غلام: سرورم شما را نزد خود دعوت می کند.

ابوالعباس: سرورت؟ (چشمش می افتد به جهت نگاه غلام. المفوض با

ص:116

لبخند او را نزد خود دعوت می کند. ابوالعباس با خنده برمی خیزد و به شیمله و رشید می گوید) ببینم این بره پروار چه می گوید! (می رود)

رشید: (هنوز در فکر است) بغرا از کجا سن و سال مرا می داند؟

شیمله: (با مکث و تردید) خب... او مسئول خرید برده های کوچکی است که تعلیم می بینند تا در آینده، سربازان از جان گذشته خلفا شوند.

رشید: (با تلخی به شیمله نگاه می کند) می دانم. من هم از همان ها هستم، ولی هیچ کس با این دقت سن و سال آن برده ها را نمی داند.

شیمله: مردک حرفی زد و رفت. این قدر فکر نکن. (آهی می کشد) دوست دارم کمی در باغ قدم بزنم. برمی گردم.

برمی خیزد و از تالار وارد سرسرایی خلوت می شود. ناگهان صدایی از پشت ستونی او را به خود می آورد. صدای کافور است.

کافور: سرورم!

شیمله: (می ایستد و با تعجب نگاه می کند) چه می خواهی؟

کافور: (آهسته) من سخنان شما را شنیدم. اگر دوست داشته باشید شما را با کسی آشنا می کنم که بتوانید راز دل خود را به او بگویید.

شیمله: (با تعجب) کدام سخنان؟

کافور در گوش شیمله پچ پچ می کند. شیمله ناگهان گریبان او را می گیرد و پشت ستونی می کشد.

شیمله: جاسوسی می کنی؟

کافور: اتفاقی شنیدم ارباب. قصد بدی نداشتم به خدا.

شیمله: (نرم می شود) او کیست؟

کافور: تا فردا صبر کنید. خودم به در خانه شما می آیم.

شیمله: خانه ام را بلدی؟

کافور: نشانی بدهید پیدا می کنم.

ص:117

شیمله: وای بر تو اگر جاسوس کسی باشی. وای بر تو! (می رود)

ص:118

شیمله: (می نشیند) گفتید که گفته بودند من می آیم؟! چه کسی گفته بود؟

حسین: (به نرمی می خندد) چه زود می خواهی همه چیز را بدانی محمد بن حسن.

شیمله: گویا بدون اینکه با هم دیداری داشته باشیم، یکدیگر را خوب می شناسیم!

حسین: می شناسیم، اما هنوز خوب نمی شناسیم.

شیمله: آری، خوب نمی شناسیم. من فقط می دانم شما از اشراف بغدادید، از خاندان نوبختی، از خاندان های قدیم و اصیل ایران، اما درباره اینکه به راستی که هستید و چرا من اینجا هستم، هنوز چیزی نمی دانم.

حسین: دیشب در ضیافت کاخ خلیفه سخنانی بر زبان شما رفت.

شیمله: (با دقت به حسین می نگرد) دیگر چه می دانید؟

حسین: آنچه همه می دانند. از سرداران صاحب الزنج بودی و....

شیمله: به او نمی گویید ملعون؟ همچنان که همه می گویند؟

حسین: درباره او فقط فرموده شد «او از اهل بیت نیست» همین. نه بیشتر نه کمتر.

شیمله: (با دقت و مکاشفه) این سخن حسن بن علی عسکری است. امام علویان!

حسین: چه خوب که او را می شناسید.

شیمله: حسین بن روح، تو شیعه آل علی هستی!

حسین: (لبخند می زند) اندک اندک داریم یکدیگر را بهتر می شناسیم!

شیمله: عجبا! حسین بن روح نوبختی از پیروان آل علی است! چگونه توانسته ای تا امروز عقیده خود را پنهان نگه داری؟!

حسین: از نااهل پنهان نگه داشته ام، نه از اهل.

شیمله: در من چه دیده ای که مرا اهل می دانی؟

حسین: می دانم همه عمر در پی عدالت بوده ای.

ص:119

شیمله: (با تأسف سر تکان می دهد) دیگر نیستم! نه! دیگر نیستم. بهترین سال های زندگی ام، جوانی ام را در خدمت صاحب الزنج گذراندم؛ زیرا گمان می کردم او در پی عدالت است، اما نبود. فریب خوردم. فهمیدم که همه دروغ می گویند و عدالت هرگز وجود نخواهد داشت.

حسین: تو هرگز را دیده ای؟

شیمله: نه! اما...،گمان می کنم این گونه باشد.

حسین: گمان، تو را به فریب می افکند شیمله. یقین مثل خورشید می درخشد. عدالت وجود دارد؛ زیرا عدل از صفات خداست. او جهان را بر پایه عدل بنا کرده است. گردش آفتاب و ماه و عبور فصل ها و رویش برگ ها همه بر اساس عدالت است. هر چیزی درست در همان جاست که باید باشد.

شیمله: پس این همه ظلم، ستم، بیداد، چپاول....

حسین: اینها رفتار بشر است؛ زیرا عدل الهی اقتضا کرده است ما در رفتارهای خود اختیار داشته باشیم تا در روز مکافات پاسخگوی اعمال خود باشیم. پیامبر بر اساس عدل آمد تا مردم را از توحید و آخرت مطلع کند که فردا نگویند ما جاهل بودیم و کسی آگاهمان نکرد و باز امامان آمدند تا آنچه پیامبر فرموده بود تکرار کنند که مردم نگویند پیام محمد را فراموش کردیم و کسی به یادمان نیاورد.

شیمله: حسن بن علی عسکری درگذشت و گفتند از او فرزندی مانده است. هر روز کسی در گوشه ای می گوید منم آن فرزند. منم موعود. منم مهدی، صاحب الزنج نیز همین را گفت. من... من تردید دارم چنان فرزندی وجود داشته باشد.

حسین: در این صورت خداوند رسالت انبیا و امامت امامان را نیمه تمام و بیهوده رها کرده است. گویی مدرسه ای ساخته است بدون آموزگار! آیا

ص:120

پیامبر نفرمود یا علی! امامان معصوم از نسل تو خواهند بود. با تو دوازده نفرند و آخرین آنها همنام من است و با ظهور خود جهان پر از بیداد را پر از عدل و داد می کند.

شیمله: (آشفته) پس کجاست آن خورشید؟ همه جا را خشونت و ظلم فراگرفته!

حسین: شیمله! اگر خورشید در همان دم که غروب می کند طلوع کند هیچ کس از دیدارش شادمان نخواهد شد. بگذار سیاهی به نهایت برسد تا دل ها تشنه نور شود.

شیمله: پس آنها که در طول این شب دراز بی بهره از خورشید ماندند و مردند چه؟

حسین: هیچ کس بی بهره از خورشید نمی ماند، اگر خود بخواهد. در طول این شب دراز، می توان خفاش بود و آرزو کرد خورشید هیچ گاه برنیاید و می توان ماه بود و برخاست و آینه آفتاب شد. (حسین برمی خیزد و آینه ای از سر رف برمی دارد و به دست شیمله می دهد) چیست این شیمله؟

شیمله: (متعجب) آینه است!

حسین: پر از چیست؟

شیمله: (به آن می نگرد) پر از تصویر دیوار.

حسین: پر از تصویر دیوار است تا وقتی در اینجاست. پر از شب است وقتی در سیاهی است، اما پر از خورشید خواهد شد وقتی از این تنگی و تاریکی او را به بام ببری.

شیمله: باز هم بگو!

حسین: تو می دانی اگر بخواهی امام برای تو در همین لحظه ظهور خواهد کرد؟

شیمله: (یکه می خورد) چگونه؟

حسین: چون او از چشم ها پنهان است، ولی در دل ها ظاهر است. در دل آنها

ص:121

که بخواهند! پیش از آنکه جهان پر از ستم و کینه و خشونت باشد، دل هاست که از سیاهی آکنده است. اگر به راستی منتظر ظهوریم باید دریچه دل هایمان را پاک کنیم. آنگاه خواهیم دید که خورشید با همه جمال خود در آسمان باطن ما می درخشد. غیبت و ظهور او برای ما به دست ماست. اگر از چاه طبیعت ظلمانی خود در آییم آسمانی خواهیم دید لبالب از نور.

شیمله: (دست حسین را می گیرد. اشک در چشمانش حلقه بسته) تو او را می بینی؟

حسین: من کسی را می بینم که او را می بیند.

شیمله: مرا با او آشنا کن!

حسین: آینه را بگذار. به خورشید بیندیش!

شیمله: (برمی خیزد. حالش دگرگون است) امروز چه روزی است برای من! احساس می کنم آن عمر که در طلب دویدم بیهوده صرف نکرده ام.

حسین: هرکس که قدم پیش بگذارد، خداوند او را به راه خود هدایت می کند.

شیمله: (به سوی در می رود. آینه در دست اوست. ناگهان نور خورشید در آینه می تابد و به صورت شیمله می افتد. شیمله به سوی حسین برمی گردد) باید به کوچه ها برویم و فریاد بزنیم! نباید سکوت کرد حسین بن روح! مردم باید باخبر شوند!

حسین: آرام باش شیمله کاتب! پیش از آنکه مردم خبر شوند، سربازان خلیفه از راز تو باخبرمی شوند و سرت بر باد می رود!

شیمله: (نزد حسین می نشیند) من وارد سپاه خلیفه نشدم مگر برای نفوذ در دستگاه خلافت. باید از درون آنها را پوساند و به خاک انداخت! هرچه زودتر!

حسین: تو مردی لشکری هستی. گناه سربازی که از جنگ سر بازمی زند

ص:122

بیشتر است یا آن که بی اجازه فرمانده پیشروی می کند؟

شیمله: هر دو گناه کارند به یک اندازه.

حسین: پس آرام بمان و گوش به فرمان باش!

شیمله سر به زیر می اندازد و در آینه می نگرد. تصویر خود او پیداست.

ص:123

سامیه: او کجاست؟

ام کلثوم: گاهی اوقات در سامرا در سردابه ای که روزگاری از آنجا غیبت خود را آغاز کرد. حالا تو باید بروی بخوابی!

سامیه را به سوی بستر می برد و می خواباند. سامیه به ماه نگاه می کند. ام کلثوم او را می بوسد.

ام کلثوم: شب خوش خواهر!

ص:124

شیمله: دست کم سن و سال ما بر خلاف این می گوید!

رشید: (به سوی شیمله برمی گردد) به خدا از شما حیرت می کنم. بعد از آن همه گرفتاری ها در ماجرای صاحب الزنج دوباره شروع کرده اید. اگر حرفی که به گوش من رسیده به گوش الموفق و خلیفه برسد چه می شود؟

شیمله: بنشین رشید. بنشین پسرم! (در گفتن پسرم علاقه او به رشید معلوم است) وقتی جنگ بود بیشتر با هم بودیم. افسوس! (نوشته هایش را کنار می گذارد) من باید پیش از همه حرفم را به تو می زدم. خیر دنیا و آخرت ما، من، تو و همه مردم در این سخن است رشید.

رشید: خیر آخرت شاید، اما دنیا را نمی دانم! فقط باعث کشت و کشتار می شود.

شیمله: محال است آن که آخرت مردم را آباد می خواهد، دنیایشان را ویران و خونین بخواهد. همه کشتارها به خاطر این است که ما آخرت را از یاد برده ایم. من از خدا حرف می زنم و رسول و اولیای خدا. این حرف ها بوی جنگ می دهد؟

رشید: آری؛ چون همین حرف ها مخالفت با خلیفه است.

شیمله: این گناه خداست یا گناه خلیفه؟! همه تو را به این صفت می شناسند که هرگز بیهوده دست به شمشیر نمی بری و از خونریزی بیزاری. بسیار خب، پس فکر کن چه کسی علت اصلی خونریزی هاست. باید او را از بین برد.

رشید: چه کسی است؟

شیمله: خلیفه. یعنی نه شخص خلیفه. شجره ملعونی که المعتمد برگی از آن است.

رشید: آل عباس؟

شیمله: آل عباس هم فقط شاخه ای از آن شجره است. هرکس در هر گوشه دنیا ستم می کند، حق مظلومی را پایمال می کند. مردم را از رشد و هدایت

ص:125

بازمی دارد، برگی و شاخه ای از این درخت است.

رشید: (با شوخی آمیخته به طنز) دنیا را که نمی خواهید اصلاح کنید؟!

شیمله: اتفاقاً می خواهم دنیا را اصلاح کنم، همه دنیا را!

رشید: پس یک مهدی منتظر دیگر هم پیدا شد!

شیمله: من مهدی منتظر نیستم، اما تو را به سوی او دعوت می کنم!

رشید: این خطرناک تر است!

شیمله: آری. اگر بگویم مهدی ام رسوا می شوم و این به سود خلیفه است، اما اگر بگویم به سوی او دعوت می کنم مردم را به حق دعوت کرده ام و اهل باطل را خطری بزرگ تر از این نیست.

رشید: (دست بر گردنبندی می زند که پدر سامیه به او داد و رشید هنوز آن را در زیر بالاپوش خود بر گردن دارد) پیش از این هم کسی با من از او سخن گفته است، اما چگونه می توانم کسی را که ندیده ام باور کنم؟

شیمله: می بینی؛ اگر بخواهی.

رشید: (دست های شیمله را می گیرد) تو شریف ترین مردی هستی که تا به حال در زندگی ام دیده ام. یک روز نبوده که از حق و عدالت نگویی، اما تا امروز چه کرده ای؟ فقط خود را به لبه تیغ نزدیک تر کرده ای. دست بردار. زندگی کن!

شیمله: برای اینکه زندگی کنم از حق می گویم و عدالت! با من باش!

رشید: همه عمر با تو خواهم بود، اما اگر بفهمم چه می گویی!

ص:126

رشید: که هستی؟ (از درون تاریکی سایه ای بیرون می آید. عزیزه است. پیش می آید و می ایستد. رشید حیرت می کند) نیمه شب اینجا چه می کنی؟

عزیزه: اسبت را شناختم.

رشید: مرا تعقیب می کنی! گمان می کنی تو را نمی بینم؟ همیشه تعقیبم می کنی.

عزیزه: می خواهم در کنارت باشم.

رشید: (می خندد) چه کسی باور می کند عزیزه برده فروش چنین نازک دل و پرشور باشد؟

عزیزه: نبودم، اما شدم.

رشید: باید تو را به خانه ات برسانم. در این نیمه شب مردان جرئت نمی کنند تنها بیرون بیایند.

عزیزه: نیامده ام برای من دل بسوزانی و نگران باشی.

رشید: پس بدون نگرانی، تنهایت می گذارم.

می رود. عزیزه می ماند و نگاه می کند.

ص:127

قاسم: به جای من؟ (به لؤلؤ نگاه می کند)

لؤلؤ: (می خندد) دستش هرچه باشد، از دست شما بدتر نیست!

قاسم با سر اشاره می کند بریز. عزیزه می آید تاس ها را برمی دارد و در دست می غلتاند و می ریزد، جفت شش می آید.

قاسم: (از خوشحالی فریاد می کشد) مرحبا! چه آوردی! (دو مهره سوخته اش را در خانه ها می گذارد) باز هم بریز! (عزیزه می ریزد. چنان می آورد که دو مهره تازه وارد قاسم، دو مهره لؤلؤ را می زنند. قاسم با افتخار دو مهره سوخته لؤلؤ را بیرون می گذارد) بد آوردی سردار!

لؤلؤ: این زن باعث شد!

عزیزه: بخت سرورم بلند بود.

قاسم: (به لؤلؤ) شنیدی! (برمی خیزد) همین حالا برمی گردم! (بیرون می رود و عزیزه همراه او. وارد سرسرایی می شوند. می ایستد و به عزیزه می نگرد) گفته بودی کنیزی هندی می آوری!

عزیزه: می آورم سرورم.

قاسم: (قدم می زند و فکر می کند) چه خوب تاس می ریختی!

عزیزه: تاس ریختن راه و رسمی دارد.

قاسم: (هنوز در فکر است) هوم! من دنبال کسی می گردم که فقط تو او را می شناسی.

عزیزه: آن دخترک؟! سامیه؟

قاسم: پس نامش سامیه است.

عزیزه: چرا برای امیر این قدر مهم است.

قاسم: (مکث می کند) رازدار می مانی؟

عزیزه: آری.

قاسم: اگر زبانت باز شود، با شمشیر من روبه رو می شوی. می خواهم بدانم

ص:128

آن جوان چرا سامیه را می خواست. برای من دخترک را پیدا کن.

عزیزه: پیدا می کنم. (سر خم می کند و برمی گردد)

قاسم: و یک کار دیگر. (عزیزه می ایستد و نگاه می کند) بیا و به من تاس ریختن یاد بده!

عزیزه: (لبخند می زند) می آیم! (مکث می کند) آیا آن جوان که سامیه را می خواست از نزدیکان شماست؟

قاسم: (اخم می کند) دشمن تر از او ندارم.

عزیزه: پس دخترک را برای به دام انداختن او می خواهید! اگر درباره آن جوان بیشتر بدانم شاید بهتر بتوانم دخترک را بیابم.

قاسم: برده بی مقداری است. نه پدر به خود دیده نه مادر! بیش از این چه می توان گفت؟ گمان می کند چون در سرای امیر الموفق بزرگ شده حق گستاخی دارد، اما دیر یا زود گردنش را می شکنم. (دست بر زخم صورتش می کشد. عزیزه سر خم می کند و می رود. قاسم بازمی گردد و کنار بساط بازی می نشیند)

قاسم: (پیروزمندانه) و اما ادامه بازی سرنوشت!

ص:129

عزیزه: اسمت چیست؟

امینه: امینه.

عزیزه: اسم قشنگی داری.

امینه: (دهان بی دندانش را به خنده بازمی کند) روزگاری خودم هم قشنگ بودم.

عزیزه: الان هم قشنگی!

امینه: به چشم مرگ قشنگم دخترم! (آهی می کشد)

عزیزه: اهل کجایی؟

امینه: اهل کوفه بودم تا ده سال پیش. برای خودم کلبه کوچکی داشتم نزدیک کوفه. خراب شد، یعنی خرابش کردند. آواره شدم. بدبخت شدم. امینه بودم شدم ذلیله!

عزیزه: چه کسی خانه ات را خراب کرد؟

امینه: خانه اش خراب شود. چه بگویم.

عزیزه: می ترسی اسمش را بگویی؟

امینه: می ترسم مادر. می ترسم. شنیده ام از سران و سردارهاست!

عزیزه: اینجا کسی نیست. من هم جاسوس نیستم. مثل خودت هستم.

امینه: اسم بغراخان را شنیده ای؟

عزیزه: اوه. معلوم است که شنیده ام.

امینه: آتش به زندگی ام انداخت. آتش!

عزیزه: چرا؟

امینه: (آهی می کشد) دست بردار دخترم.

عزیزه: غذا خورده ای؟

امینه: نه.

عزیزه: (به غلام بچه نگاه می کند) بیا! (غلامک می آید) می توانی برای ما

ص:130

غذا بخری؟ (دو سکه از آستین درمی آورد) نان و کباب.

غلام: همین حالا! (به سرعت می رود)

امینه: (اعتراض می کند) من گدا نیستم!

عزیزه: فقط می خواهم غذا را با هم بخوریم. (امینه به بازار خیره می شود و حرف نمی زند. عزیزه زیر لب به گونه ای که امینه می شنود، می گوید) بغراخان!

ص:131

دست اشاره می کند سربازها بمانند. سپس خودش جلو می رود. زن پوشیده رو به راه می افتد و چند قدم دور می شود. جایی که سربازها نتوانند چهره او را ببینند. رشید با تعجب دنبال او می رود. زن می ایستد.

رشید: نزدیک بود کشته شوی.

عزیزه: (پرده از روی برمی دارد) به دست تو!

رشید: (حیرت زده) خدایا! باز هم تو!

عزیزه: چه باید بکنم؟

رشید: (آشفته) من چه باید بکنم از دست تو؟ همه جا هستی!

سربازها به هم نگاه می کنند و لبخند می زنند. متوجه می شوند رشید با آن زن مشغول صحبت شده.

عزیزه: از من فرار می کنی! مگر از تو چه می خواهم؟ (رشید روی برمی گرداند) این گناه توست. گناه توست. در قلبی که گمان می کردم سنگ شده است گمان می کردم دیگر مرده است، آتش انداختی و حالا حتی از قطره آبی برای نشاندن این آتش دریغ می کنی.

رشید: من نه از آن آتش خبر دارم، نه چاره ای برای خاموش کردنش می دانم. من سربازم زن. فقط یک سرباز. کسی که نه پدری برای خود می شناسد، نه مادری. فقط از کودکی او را آموخته اند شمشیر بِکشد، تیر بیندازد، زخم بزند و بمیرد! من نمی فهمم عشق چیست.

عزیزه: من به تو می آموزم! بیا!

رشید: از آنچه تو می گویی می ترسم. مرا برای کار دیگری ساخته اند!

عزیزه: از من جوان تری. در کاخ ها و باغ های بغداد رفت و آمد می کنی. موجی سرباز زیر فرمان تو هستند و من فقط زنی دلمرده ام که روز و شب سر و کارم با بردگان است و سیاه بختان. با هم خیلی فاصله داریم، اما هرچه دارم به پایت می ریزم. هر طور که تو بخواهی حرف می زنم، زندگی می کنم و

ص:132

حتی می میرم. (رشید رو برمی گرداند که برود. عزیزه با صدای بلند می گوید) کسانی هستند که دوست ندارند تو زنده باشی! (رشید به سوی او رو برمی گرداند و با تعجب نگاهش می کند) از من خواسته اند سامیه را بیابم تا بفهمند چرا می خواهی او را پیدا کنی!

رشید: قاسم!

عزیزه: (سر تکان می دهد) گفت گردن تو را خواهد شکست. من می توانم به تو کمک کنم. اگر بخواهی می توانم اسرار آنها را برایت فاش کنم!

رشید لبخندی طنزآمیز می زند. سر اسب را برمی گرداند و به تاخت دور می شود. سربازان در پی او می روند.

ص:133

عزیزه: نگفتی بچه داشتی! مرد؟ (دو سکه در دست غلام بچه می گذارد. او می رود)

امینه: بچه خودم نبود، ولی از بچه خودم عزیزتر شد. چه پسری بود، ولی بدبخت، ولی بیچاره! نمی دانم کجا رفت و چه بلایی سرش آمد. تا وقتی چشم داشتم امیدی بود پسرم را پیدا کنم، ولی حالا همان امید را هم ندارم.

عزیزه: (دلدارانه) بگو شاید من بتوانم برایت پیدا کنم. چه اتفاقی افتاد؟

امینه: گمان می کردم بغراخان بداند. آمدم بغداد. بغراخان را پیدا کردم. سر راهش را گرفتم، روی پایش افتادم. گفت نه می دانم چه می گویی، نه تو را می شناسم. با شلاق ردم کرد. (مکث) مادرش جلوی چشمم کشته شد!

عزیزه: مادر پسر؟

امینه: بغراخان شمشیر را فرو کرد در سینه اش. جلوی چشمم! می خواستند بچه اش را بگیرند، نگذاشت. بغرا او را کشت. خدایا! در زندگی ام چیزی دیدم که هرگز ندیده ام. سراپای بچه در بغل مادر، غرق خون بود. غرق خون مادر.

عزیزه: مادرش قتل کرده بود؟

امینه: نه. فراری بود. شوهرش از طرفداران یحیی علوی بود. بیست سال پیش، بلکه بیشتر. در کوفه قیام کرد. مادر که کشته شد، بغراخان بچه را به من سپرد که بزرگ کنم. گفت برمی گردم و او را می برم. فکر نمی کردم که برگردد، ولی برگشت. بی مروت! رشید چهار ساله بود که برگشت و او را برد!

عزیزه: رشید! هان! پس نامش رشید بود. چه عجیب! هر دوی ما دنبال رشیدهای خودمان هستیم. تو هم چه اسراری در سینه داری امینه بانو! (غلام بچه با نان و کباب از راه می رسد و آنها را جلوی عزیزه می گذارد و کف دستش را به طرف عزیزه می گیرد. چند پول سیاه در دست دارد.) مال خودت! (غلام بچه می رود) این هم غذا.

ص:134

امینه: (در فکر) الان باید بیست و یک ساله یا بیست و دو ساله باشد پسرم!

عزیزه: موقع غذاست. (مشغول خوردن می شوند) بغراخان بچه را برای چه می خواست؟

امینه: برد که برای سربازی تربیت کند. می گفت این جور بچه ها که نه پدر برای خود می شناسند نه مادر، سربازهای خوبی برای خلیفه می شوند. شاید هم سردارهای خوبی.

عزیزه: (فکر می کند. چهره اش اندک اندک از کشف رازی روشن می شود. برمی خیزد. صدایش گرفته است) همین جا بمان پیرزن.

امینه: کجا می روی؟

عزیزه: گمان می کنم رشید تو را می شناسم. (از آنچه در سرش می گذرد نفس نفس می زند و آب دهان فرو می دهد) می شناسم! (به سرعت می رود)

امینه: (با ضعف تمام برمی خیزد و در پی او می رود) صبر کن! صبر کن! رشید من کجاست؟

امینه به وسطه بازار می آید. درشکه ای که به سرعت می آید به پیرزن می رسد. درشکه چی نمی تواند اسب را مهار کند و پیرزن با ضربه سم اسب به زمین می افتد. فریاد از اهل بازار برمی خیزد. عزیزه که به سرعت می رود صدا را می شنود. می ایستد و به پشت سر نگاه می کند و جمعیت را می بیند. با نگرانی برمی گردد. جمعیت را می شکافد و پیش می رود. پیرزن غرق در خون روی زمین افتاده است. عزیزه پارچه ای بر روی پیرزن می کشد و کنارش می نشیند.

یک مرد: پیرزن بیچاره!

فقاع فروش: راحت شد! از بدبختی. از گدایی! راحت شد.

ابوسعید: (مردی است سی و پنج ساله. درشت استخوان و خشن. مردم را کنار زده و پیش آمده) همین! می گوییم راحت شد تا خودمان را از عذاب

ص:135

وجدان راحت کنیم. (عزیزه سر بلند می کند. هنوز مبهوت است. به ابوسعید می نگرد. ابوسعید از حاشیه نشینان خلیج فارس است. اهل گناوه. لباسی مناسب موطن خود بر تن دارد. با نفوذ سخن می گوید) گداها، دربدرها، بی خانمان ها می میرند و ما راحت می شویم! چون نمی خواهیم با دیدن آنها به یاد بیاوریم آنها چرا به این روز سیاه نشسته اند. نمی خواهیم به یاد بیاوریم گناه ذلت و بدبختی آنها به گردن کیست.

یک پیرمرد: به خدا حرف های این مرد بوی آشوب می دهد.

ابوسعید: آری. من یک آشوبگرم! من می گویم در مرکز خلافت اسلام، در بغداد نباید دزد و گدا و بی خانمان وجود داشته باشد. من می گویم ثروت ها باید به طور مساوی تقسیم شود. اگر ثروتمندان و اشراف مرا آشوبگر بنامند حق دارند، ولی شما پاپتی های یک لاقبا چرا؟ کسی نباید این حرف ها را بزند؟ (فریاد می کشد) باید کاخ های آنها را بر سرشان خراب کرد.

یکباره سکوت همه جا را فرا می گیرد. دورتادور مردم را سربازان محاصره کرده اند. رئیس سربازان بغراخان است. مردم از ترس به هم فشرده می شوند، اما ابوسعید با شجاعت و سربلندی ایستاده است. مردم زمزمه می کنند «بغراخان».

بغراخان: (سوار بر اسب جلو می آید و با نوک شمشیر به بینی ابوسعید می زند) ادامه بده!

ابوسعید: آنچه باید می گفتم گفتم!

بغرا: اسمت؟

ابوسعید: ابوسعید.

بغرا: اهل کجا؟

ابوسعید: گناوه.

بغرا: کدام جهنم درّه ای است.

ص:136

ابوسعید: در ساحل خلیج فارس است.

بغرا: ایرانی! بگو مجوسم. بگو قرمطی ام!

به سربازان اشاره می کند ابوسعید را دستگیر کنند. سربازان او را می گیرند و می بندند. بغرا به مردم نگاه می کند و یکی دو نفر را نشان می دهد، از جمله عزیزه را.

ابوسعید: آنها بی گناهند، فقط من حرف می زدم.

بغرا: ولی آنها خوب گوش می کردند! (به سربازان) اینها را ببندید!

سربازان، ابوسعید و عزیزه و دو سه اسیر دیگر را می بندند.

بغرا: و حالا برای عبرت سایرین بزنید! (شروع به زدن آنها می کنند. بغرا خوشحال است) بلبل زبانی کنید! سخنوری کنید! افاضه بفرمایید!

ابوسعید: (در کنار عزیزه است. نگاهی به عزیزه می کند و زیر لب می گوید) کارشان تمام است، مگر زنده ام نگذارند.

بغرا: این هنوز اول کار است. کتک های زندان مانده! بزنید!

ص:137

می گیرد) در آن صورت این کار را تو باید تمام کنی.

ابوالعباس: بگذارید این کار را زودتر انجام دهم!

الموفق: خاموش! برادرم را بر خود خلیفه دیدم بس نیست که پسرم را هم ببینم!؟ (ناله می کند) وصیت من به تو این است: اول، رومیان را از یاد مبر. به جنگ آنها نرو، اما هر شش ماه یک بار سپاه کوچکی بفرست عده ای از آنها را بکشند و عده ای را اسیر کنند تا آنها فرصت حمله پیدا نکنند. دوم، از عمرولیث صفاری غافل نشو. دشمنان او را تقویت کن و سوم، بدان که آنچه می تواند پشت تو را بشکند دشمنی است که دل های مردم با آنهاست. علویان!

ابوالعباس: از علویان بیش از آنچه لازم است می ترسی پدر.

الموفق: نه پسر. اکنون در بغداد و همه بلاد اسلام، وکلای امام علویان برای او پول و هدایا جمع می کنند. اگر قصد خلافت ندارند، این اموال برای چیست؟ چرا سازمان گسترده و پیچیده وکالت را به وجود آورده اند؟ چرا یکسره می گویند خلفا غاصب اند و ستمگر و مهدی می آید برای برپا کردن عدل. همه ما شکست خورده ایم. حتی تو نتوانستی نایب او را هم به دام بیندازی. غافل شویم بر باد می رویم (آهی می کشد) بگو بیایند مرا بردارند. دلم از خانه گرفته. می خواهم ساحل دجله را ببینم.

ص:138

قرار گرفته و بازاری ساخته اند. یکی از مغازه ها از آن ابوجعفر است. درازگوشی جلوی در ایستاده و از داخل مغازه، روغن بار درازگوش می کنند. سامیه وارد می شود. ابوجعفر مشغول محاسبه قیمت ها با خریدار است.

ابوجعفر: هشت خیک روغن. هر یک سه دینار. جمعاً 24 دینار.

مشتری: (سکه ها را می پردازد) فردا پسرم را می فرستم هشت خیک دیگر ببرد.

ابوجعفر: خدا نگهدار. (مشتری می رود. سامیه وارد می شود. ابوجعفر رو به سامیه می کند) از نگاه کردن به دجله خسته شدی دخترم؟!

سامیه: آن مرد اینجاست.

ابوجعفر: کدام مرد؟

سامیه: همان که در حمله به اردوگاه زنگیان، رئیس سربازان بود.

ابوجعفر: (نگران می شود و بانگ می زند) محمد! (از پشت حصیری که در انتهای مغازه آویخته، محمد کاتب بیرون می آید. ابوجعفر به او می گوید) ببین چه کسی کنار دجله است. (محمد بیرون می رود. ابوجعفر سر در پشت حصیر می برد. اتاقی آنجاست و چند نفر، سکه هایی را در کیسه های کوچکی بخش بخش جای می دهند. محمد بن همام، جعفر بن احمد، محمد بن ورد العطار و محمد بن علی بن ابراهیم هستند) کار را تمام کنید. گویا سربازان خلیفه اینجا هستند.

ابوجعفر حصیر را می اندازد و دوباره پشت دخل برمی گردد. محمد کاتب وارد می شود.

محمد: (کمی نگران) الموفق است با عده ای سرباز. گویا برای گردش آمده اند. البته ظاهراً. سوار قایقی شدند.

ابوجعفر: رفتارشان چطور بود؟

محمد: طبیعی. به نظر نمی رسید توجهی به این طرف داشته باشند.

ص:139

ابوجعفر: اینجا بمان. (به اتاق پشت حصیر می رود) تمام شد؟

محمد بن ورد: تمام شد ابوجعفر. دویست هزار دینار جمع وجوه و اموال بود. (طوماری به ابوجعفر می دهد)

ابوجعفر: (می خواند) بیست هزار دینار برای طبرستان و رویان. این را حذف کنید و به کمک های یمن و حجاز اضافه کنید. محمد بن زید علوی کفایت است برای امور طبرستان. تا او هست گرسنه و مستمندی در آن سامان نخواهد بود. بسیار خب. عجله کنید. باید پول ها پنهان شوند.

جعفر بن احمد و محمد بن همام بیرون می روند و به سرعت با چند خیک پر از روغن برمی گردند و همه مشغول جای دادن کیسه های پول در خیک ها می شوند.

محمد بن همام: (در حین کار) من باید از اخبار کوفه بگویم. جماعتی به نام قرمطی در آن سامان پیدا شده اند. چند روستا در حومه کوفه را به اختیار خود در آورده اند. فقیران را به خود می خوانند و پنهانی آنها را آماده می کنند برای آشکار کردن دعوت خود.

ابوجعفر: تا وقتی فقیر و تنگدست هست، هرکس می تواند با ادعای عدالت، آنها را به طرف خود بکشد. (کیسه ای سکه را در حالی که در خیکی جای می دهد، تکان می دهد) کاش به جای دویست هزار دینار آ ن قدر داشتیم که همه فقیران را غنی کنیم. آدم گرسنه مشکل بتواند ایمان و عزت خود را حفظ کند.

محمد بن ورد: اگر از ما پرسیدند، درباره قرمطیان چه بگوییم؟

ابوجعفر: هنوز دستوری از ناحیه مقدسه به من نرسیده است. اگر مسلم شود که خود را به موعودی از آل علی منتسب می کنند، دروغگو هستند و اگر جز این است باید سخنشان را شنید و در کارشان اندیشید. (فکر می کند) اما در هر حال می ترسم اگر فتنه ای برانگیزند، خلیفه دوباره بهانه ای پیدا کند برای

ص:140

کشتن علویان و شیعیان اهل بیت.

محمد بن علی: چه بهانه ای؟ چه نسبتی بین آنها و علویان هست؟

ابوجعفر: نسبت را ایجاد می کنند. نام قرمطی را علم می کنند که هر مخالفی را به آن نام بخوانند و بکوبند. (کار تعبیه پول ها در روغن ها تمام شده) پول ها هرچه زودتر باید به دست صاحبانشان برسد.

برمی خیزد و پرده را کنار می زند. محمد کاتب جلوی در ایستاده و با دقت مواظب بیرون است. ابوجعفر به او نگاه می کند.

محمد کاتب: همه جا آرام است. روی دجله می گردند.

محمد بن ورد: انتقال پول ها را باید به تأخیر بیندازیم. تا آنها هستند نمی توان بیرون رفت.

محمد بن علی: در آن طرف دجله منتظرند. تأخیر کنیم می روند و انتقال پول ها یک ماه به تأخیر می افتد. کاروان است. نمی توانند به دلایل واهی معطلش کنند.

ابوجعفر: (تصمیم می گیرد) روغن ها را می بریم.

محمد بن ورد: (نگران) می بریم؟

ابوجعفر: بدون تأخیر! عجله کنید! (به محمد کاتب) بگو بیاید! (محمد با دست به کسی در بیرون اشاره می کند. لحظه ای بعد گاری کوچکی جلوی در مغازه می ایستد که پیرمردی آن را می کشد. خیک های روغن را به سرعت سوار گاری می کنند و به سوی ساحل دجله حرکت می کنند. ابوجعفر به سامیه می نگرد) تو هم با آنها برو. برو!

سامیه می رود. ابوجعفر در مغازه تنها می ماند. گاری به کنار ساحل می رسد. قایقی از میانه آب با دیدن آنها پیش می آید و همزمان به کنار آب می رسد. خیک ها را سوار قایق می کنند. قایقران مردی لاغر است.

ص:141

محمد بن ورد: عجله نکنید. با آرامش. نباید توجه کسی را جلب کنیم.

قایق بزرگی که الموفق را می گرداند، در میان آب است. روغن ها بار قایق می شود.

سامیه: پدر گفت من هم با آنها بروم!

محمد بن ورد: (فکر می کند) بسیار خب، برو. (به قایقران) مواظبش باش. زود برش گردان!

قایق به راه می افتد. قایقران پارو می زند. به کنار قایق الموفق می رسند. الموفق به آنها نگاه می کند. در ساحل، شیعیان با نگرانی مواظب اند.

الموفق: بارت چیست قایقران؟

قایقران: روغن است امیر!

الموفق: کمی از آنها را خودت بخور که این قدر لاغر نمانی! (همراهان الموفق می خندند)

قایقران: مال مردم است امیر نه مال خودم.

الموفق: اتفاقاً اگر مال مردم را بخوری چاق می شوی! (همراهان الموفق می خندند. قایق ها از هم دور می شوند. شیعیان نفس راحتی می کشند)

[سخن راوی بر روی تصاویر دجله و قایق ها]

راوی: در طول سال های بعد، ابوجعفر محمد بن عثمان همچنان با کفایت تمام، سازمان پنهانی وکالت حضرت صاحب الامر(عج) را در سراسر سرزمین های اسلامی حفظ و رهبری کرد. الموفق مُرد و ابوالعباس به جای او سپهسالار شد و نفوذ پدرش در میان لشکریان به او منتقل گردید. قرمطیان هفت امامی که مردم را به امامی غایب دعوت می کردند، در کوفه نهضتی پرخشم و خون به پا کردند و بهانه ای برای سرکوب شیعیان به دست خلیفه دادند. در سال 278 ه_. عبیدالله بن سلیمان، یار نزدیک ابوالعباس بن الموفق،

ص:142

وزیر خلیفه شد و ابوالعباس به ولیعهدی ولیعهد، المفوض بالله تعیین شد و به این طریق بینش ضد شیعی قدرتی بیشتر از پیش یافت.

ص:143

ابوالعباس: پیشکش به امیرالمؤمنین، خلیفه اسلام و عموی بزرگوار ما.

خلیفه: روح پدرت قرین آسایش و آرامش باد. تا بود پشت خلافت ما به او راست بود و چون رفت فرزندی برومند از خود باقی گذاشت که ستون محکم بنای خلافت ما و خلافت فرزند ما خواهد بود. از این پس، تو نه برادرزاده ما، بلکه فرزند مایی و من دارای دو پسر خواهم شد: المفوض و ابوالعباس.

المفوض بی حال است و بی حوصله و خمیازه می کشد. خلیفه دست بر سر ابوالعباس می گذارد.

خلیفه: و اکنون در حضور سرداران و اشراف اعلام می کنیم که تو ولیعهد ولیعهد ما خواهی بود و سرداری لشکر و عزل و نصب و خلع همه با تو خواهد بود. ما تو را به لقبی شایسته مفتخر می کنیم. تو «المعتضد بالله» خواهی بود.

زمزمه تحسین از حضار برمی خیزد. فقط شیمله خاموش است. خلیفه اشاره می کند. غلامی سینی بزرگی می آورد. پارچه ای سرخ در آن است. یکی از بزرگان پارچه را بازمی کند. انگشتری و شمشیری در آن است. خلیفه انگشتری را برمی دارد.

خلیفه: این انگشتری فیروزه را که ده هزار دینار قیمت آن است، در انگشت تو می کنیم برای ولایتعهدی ولایتعهدی تو (آن را در انگشت ابوالعباس می کند و سپس شمشیر را برمی دارد و به کمر ابوالعباس می بندد) و این شمشیر هندی را که بیست هزار دینار قیمت آن است به کمرت می بندیم به نشانه سرداری لشکر.

(فریاد شادی از همه سو برمی آید)

شیمله: (آهسته به رشید) خلیفه با این انگشتری، خلافت خود را از دست داد و با این شمشیر گردن خود را برید!

ص:144

رشید: در تعجبم که چطور سرت هنوز بر گردن است شیمله؟!

شیمله: خلیفه با این کارها می خواهد ابوالعباس را آرام و در اختیار خود نگه دارد، اما نمی تواند.

رشید: به خدا نباید تو را به این مجلس دعوت می کردند.

شیمله: بیچاره المفوض. در برابر گرگی مثل المعتضد بالله چه خواهد کرد؟

رشید: از پس هم برمی آیند.

شیمله: گمان نکنم.

رشید: هرچه کنند به خود می کنند، من و تو را چه غم؟

شیمله: بخواهیم و نخواهیم پای ما هم در میان است. بازی حکومت بازی حاکمان نیست، بازی محکومان هم هست.

(سپس قاضی یوسف بن یعقوب به سوی المعتضد می رود.)

قاضی: مبارک باد بر تو این لقب و این منصب. من نخستین کسی هستم که ولیعهدی ولیعهدی تو را تبریک می گویم و با تو بیعت می کنم.

(با او بیعت می کند)

عبیدالله بن سلیمان: مرحبا به قاضی القضات یوسف بن یعقوب. من نیز دومین کسی هستم که با المعتضد بالله بیعت می کنم.

با او بیعت می کند. همه بزرگان پیش می آیند. نوبت به قاسم می رسد، اما پس از بیعت، المعتضد او را نگه می دارد و به رشید نگاه می کند.

المعتضد: پیش بیا رشید!

همه به رشید نگاه می کنند. رشید پیش می رود. المعتضد ادامه می دهد.

المعتضد: می دانم که بر دل دوست عزیزم قاسم بن عبیدالله وزیر و برادرم رشید غبار کدورتی هست. دوست دارم این غبار همین حالا به یمن این شادمانی از دلشان زدوده شود. (رشید و قاسم به یکدیگر می نگرند) یکدیگر را در آغوش بگیرید! (رشید تردید را کنار می گذارد و قاسم را در آغوش

ص:145

می گیرد. قاسم نیز به ناچار چنین می کند. المعتضد به قاسم می گوید) برو و با شیمله هم آشتی کن. (قاسم به سوی شیمله می رود. یکدیگر را در آغوش می گیرند)

قاسم: (در گوش شیمله) با این همه می دانم دلت نه با خلیفه است نه با ابوالعباس! هیچ چیز از من پنهان نیست.

شیمله: هر چه می دانی بگو. هر کار هم می خواهی بکن!

قاسم: خواهم گفت و خواهم کرد. وقتی مطمئن شوم.

از هم دور می شوند. ابوالعباس با اشاره دست به رشید می گوید گوش خود را نزدیک بیاور. المفوض نگاه می کند. رشید گوش خود را نزدیک دهان المعتضد می برد. المعتضد چیزی می گوید. رشید به المفوض نگاه می کند. توجه المفوض کاملاً جلب می شود. رشید سر تکان می دهد و با تعجب به المفوض می نگرد. شیمله هم متوجه ماجرا هست. المفوض شک کرده است. المعتضد با صدای بلند می خندد.

ص:146

محمد: خودتان می دانید که من و ام کلثوم لحظه ای از یاد شما غافل نیستیم! آمدم درباره مردی صحبت کنم که با بعضی اشخاص سخن از قیام بر ضد خلیفه گفته است.

ابوجعفر: (دست از کار می کشد) از ماست؟

محمد: نه. از ما نیست. پسر خلیفه معدوم است. عبدالله بن مهتدی.

ابوجعفر: چه گفته است؟

محمد: یک دو جا گفته است من خلیفه زاده ام، اما می دانم پدرم و پدرانم غاصب خلافت بودند. اگر یاوری داشته باشم قیام می کنم.

ابوجعفر: ما را با او کاری نیست. (مشغول ادامه کارش می شود. محمد کاتب نگاه می کند، حسین بن روح نزدیک می شود)

محمد: حسین به اینجا می آید.

ابوجعفر: شاید او هم خبری از عبدالله بن مهتدی آورده!

حسین: سلام بر شما.

ابوجعفر: سلام بر تو! اینجا چه می کنی؟

حسین: درباره عبدالله بن مهتدی است و شیمله.

ابوجعفر: اینجا نایستید. بیایید داخل مغازه. (وارد می شوند)

حسین: گویا پسر مهتدی از کسانی شنیده بوده که شیمله بعضی از سپاهیان را به سوی امامی غایب دعوت می کند. نزد او رفته و گفته دوست دارم با تو همدست شوم در آنچه مردم را به آن می خوانی. شیمله سخن او را برای من آورد. گفتم پاسخت را امشب خواهم داد.

ابوجعفر: من از عاقبت شیمله می ترسم. مدتی است که پرهیز و پروا را کنار گذاشته و به هرکس کوچک ترین اطمینانی می یابد، با او سخن از امام غایب می گوید.

حسین: مرد شجاعی است.

ابوجعفر: شجاعت که از حد بگذرد تهور است. فضیلت نیست. (کمی فکر

ص:147

می کند) همان که به محمد گفتم، ما را با عبدالله مهتدی کاری نیست.

حسین: اما دوست دارد با شما سخن بگوید.

ابوجعفر: ما در اندیشه قیام با شمشیر نیستیم حسین بن روح. تو بهتر از هرکس می دانی. وظیفه ما فقط بیان حقیقت است تا دل ها آماده شود برای پذیرش حق.

حسین: شاید دل آن مرد هم آماده پذیرش حق باشد.

ابوجعفر: از درخت بنی عباس، میوه سالم به بار نمی آید، اما چون دوست دارید با او سخن بگویم می پذیرم. (درِ مغازه را می بندد. حسین و محمد به هم نگاه می کنند. ابوجعفر ادامه می دهد) دختر جوان در خانه دارم. باید زودتر برگردم. فرداشب عبدالله را خواهم دید.

ص:148

عبدالله: (مکث) من پسر المهتدی ام. خلیفه ای که در میان خلفای بنی عباس از حیث تقوا و پارسایی و قناعت ممتاز بود و در حالی که بیش از یک سال از خلافتش نمی گذشت، به دست سرداران ترک کشته شد.

ابوجعفر: آنچه درباره پدرت گفتی راست است.

عبدالله: من پسر آن پدرم. مردی که اینک خلیفه است، شایسته خلافت نیست. باید او را از میان برداشت.

ابوجعفر: خلافت را حق خود می دانی؟

عبدالله: هرگز. خلافت باید به صاحبانش که همانا آل علی هستند برگردانده شود.

ابوجعفر: و اگر آل علی خود را بی نیاز از یاری تو بدانند چه می گویی؟

عبدالله: امروز بهترین فرصت برای برانداختن خلیفه است. ابوالعباس معتضد ولیعهد ولیعهد است. معتضد هرگز المفوض را تحمل نمی کند. او را از میان برمی دارد و سپس خلیفه را سرنگون می کند. این اوضاع و احوالی است که شاید تکرار نشود. باید از فرصت استفاده کرد.

ابوجعفر: حکومت برای آل علی بازیچه ای نیست که در پی فرصتی برای ربودن آن باشند. آن کس که به شمشیر یا به فریب، قدرت را به چنگ می آورد باید بداند که دیر یا زود دیگران آن را با همان شمشیر و همان فریب از چنگش درمی آورند. هدف، هدایت آدمیان است و شاید بدون حکومت بهتر بتوان به این هدف دست یافت.

عبدالله: مرد جنگ نیستید!

ابوجعفر: بسته به این است که فرمانده که باشد! اگر غرضت رساندن حق به اهل آن است، به تو می گوییم اندیشه رسیدن به قدرت را از سر کنار بگذار و آنچه ما می گوییم انجام بده.

عبدالله: (برمی خیزد) بگویید راه بیرون رفتن را به من نشان دهند.

ص:149

شمعی در پای پلکان روشن می شود. عبدالله به آن سمت می رود. لحظه ای در کنار نور شمع و پای پلکان می ایستد و تأمل می کند و سپس به سرعت می رود.

ص:150

مرتب است؟ (کنیزها آینه جلوی قاضی می گیرند. یکی از آنها لباده پرنقش قاضی را تن او می کند. قاضی با شتاب دستور می دهد) شربت و شیرینی! عجله کنید!

کنیزها دوان دوان می روند. وزیر و قاسم و عباس بن عمرو غنوی می آیند. قاضی به استقبال می رود.

قاضی: به به! وزیر عزیز! سردار بزرگ عباس بن عمرو، خوش آمدید. خوش آمدی پسر وزیر!

وزیر: گمان نمی کردیم حضرت قاضی القضات خواب باشند!

قاضی: در خانه هوا گرم بود، به سایه درخت ها پناه آوردم. خیر است!

وزیر: حقیقت آنکه ما هم به سایه شما پناه آورده ایم. غمی خواب از چشم ما ربوده است. دیدیم بیش از این درنگ جایز نیست.

قاضی: باید امر مهمی باشد.

وزیر: مهم تر از هرچه گمان کنید.

قاضی: بنشینیم. (می نشینند) حرف بزن پسر سلیمان.

وزیر: مدتی است به فتنه هایی می اندیشم که از هر طرف به سوی ما می آیند. از مدتی پیش فقط نگران دشمنانمان در روم بودیم و فتنه بنی طولون در مصر و قدرت عمرو لیث صفاری در سیستان. این همه کم بود، بیم قرمطیان کوفه هم بر آن افزوده شد.

قاضی: به خدا پناه می بریم، اما آنچه نگفتی قدرت علویان در بطن سرزمین های اسلام است. امروزه در تمام جزیرة العرب به استثنای شهرهای بزرگ آن، پیروان ولایت علی ابی طالب رضی الله عنه زندگی می کنند. همین طور در عمان، کوفه، بصره، طرابلس، حلب، هرات، اهواز، طبرستان، یمن و همین جا، در شهر ما، در بغداد!

قاسم: اینها همه هست، اما تا وقتی امیر الموفق زنده بود.

ص:151

قاضی: خداوند او را بیامرزد.

وزیر: آمین... نمی ترسیدم. از هنگامی که او روی در نقاب خاک کشید تکیه گاه خود را از دست دادیم. شمشیر الموفق همیشه بلند بود که بر سر دشمنان فرود آید.

قاضی: شنیدن این سخنان از تو عجیب است عبیدالله.... (دو کنیز میوه و شربت می آورند و بر بساط می گذارند).. .چون تو دوست و یار وفادار المعتضد بالله هستی. آیا او بقیة السیف الموفق نیست؟

عباس: امیر المعتضد همان شمشیر الموفق است، اما در نیام.

قاضی: او سپهسالار است و خلع و نصب و عزل همه با اوست.

وزیر: اما ولیعهد ولیعهد است. عمر خلیفه دراز باد، اما اگر چشم زخمی به وجود مبارکش برسد جوانی چون المفوض، که نازک دل است و لطیف و همبازی زنان، نمی تواند مهار اشتر سرکش خلافت را به دست گیرد.

قاضی: نگفته آنچه در دلت بود شنیدم. (به جمع می نگرد) با شما موافقم دوستان من، اما (آهسته می گوید).. .عزل المفوض و نشاندن معتضد به جای او، نه به دست من است، نه شما، نه خلیفه. ترکان همه کاره اند. همه سربازان و سرداران از آنها هستند.

عباس: آنها معتضد را دوست دارند؛ چون مرد جنگ است. من با آنها صحبت خواهم کرد.

قاضی: با این همه راضی کردن خلیفه به این عزل و نصب دشوار است. المفوض پسر اوست.

وزیر: کارها چنان پیش خواهد رفت که خلیفه ناچار شود.

قاسم: ما اندیشیده ایم المفوض را برانگیزیم خلیفه را بردارد و خود به جای او بنشیند.

ص:152

قاضی: (با حیرت می نگرد. نمی فهمد چه می گویند) المفوض را برانگیزید یا معتضد را؟

وزیر: (می خندد) نقشه این است؛ می خواهیم به المفوض بگوییم معتضد می خواهد خلیفه را برکنار کند و خودش به جای او بنشیند. المفوض نگران خواهد شد و اقدامی خواهد کرد.

قاضی: علیه معتضد؟

قاسم: آری. کار او بهانه ای به دست ما می دهد که خلیفه را ناچار کنیم المفوض را به جرم این کار از ولایتعهدی عزل کند. وقتی خلیفه و سرداران را در مقابل خود ببیند ناچار می پذیرد.

قاضی: اما گمان نکنم المفوض را حتی اگر آتش بزنی بتوانی از جای خود تکان دهی. او بی خاصیت تر از این حرف هاست.

قاسم: کافی است او فقط کلمه ای بگوید. همان را دست آویز می کنیم.

قاضی: معتضد خود کجاست؟ چرا نیامد که نظر او را هم بشنویم.

وزیر: کارها چنان باید باشد که گویی معتضد از هیچ چیز خبر ندارد.

قاضی: او باید سوگند بخورد که پس از خلافت چنان رفتار خواهد کرد که ما می خواهیم.

قاسم: سوگند خواهد خورد. شما چه می خواهید؟

قاضی: می خواهم فتنه ها را بخواباند و به همان راهی برود که پدرش رفت و پدربزرگش المتوکل رفت. (به قاسم) به او بگو پدر بزرگت بر قبر حسین بن علی آب بست و شخم زد و پدرت سر هرکس را که دم از آل علی می زد از گردن برداشت. اگر به راه و رسم آنها می روی با توییم.

وزیر: (برمی خیزد) برویم که قاضی القضات رشته گسسته خواب را دوباره گره بزند!

ص:153

قاضی: اندیشیده اید چه کسی باید المفوض را برانگیزد؟

(به هم نگاه می کنند)

وزیر: هنوز نه!

قاضی: رشید را مأمور این کار کنید.

قاسم: (حیرت زده) رشید؟

عباس: او دوست نزدیک المعتضد است. المفوض چگونه باور می کند که رشید به دوست خود خیانت کند؟

قاضی: آنچه می گویم انجام دهید. به خطی ناشناس نامه ای برای المفوض بفرستید و بگویید از جانب رشید و المعتضد خطری متوجه اوست. (وزیر و قاسم و عباس به هم نگاه می کنند)

عباس: چنین می کنیم.

هر سه نفر دور می شوند. قاضی دست به ریش می گیرد و فکر می کند. کنیزکی که کمی دورتر ایستاده پیش می آید.

کنیز: سرورم، بانو گفتند نزد ایشان بروید. گویا سردرد مختصری دارند.

قاضی: باید نزد امیر المفوض بروم. بگو اسب مرا آماده کنند.

کنیز: بانو....

قاضی: به محض برگشتن نزد او می روم. (دست بر دست می کوبد) اسب من! زود!

ص:154

وارد می شود. المفوض بر نمی خیزد.) سرزده آمدید حضرت قاضی.

قاضی: خواب بدی دیدم امیر. (می نشیند) دوست دارم تنها باشم. (کنیز و غلام می روند) نگران شدم.

المفوض: خواب نیمروز اعتبار ندارد.

قاضی: (کاسه شراب را در دست می گیرد و نگاه می کند) نیمه شب بود.

المفوض: می نوشید؟ اعلاست!

قاضی: نه!

المفوض: (با دست به پهلوی قاضی می زند) خبر دارم که در بین قضات بغداد، به خبرگی در شناخت شراب شهره اید!

قاضی: بیدار شو جوان! برای تو نگرانم! (المفوض از لحن قاضی تکان می خورد و جابه جا می شود. قاضی ادامه می دهد) دیدم در اتاقی هستی که از هر سوی آن تیغ و تیر بیرون زده است و تو می خواهی فرار کنی، اما هیچ کدام از دیوارها در ندارد. بیدار شدم. نتوانستم تعبیری برای آن پیدا کنم. تو در معرض تهدیدی!

المفوض: اما من دشمنی ندارم.

قاضی: وای بر تو! این همه دشمن داری و نمی بینی! جهل تو بدترین دشمن توست! گوش کن! آیا تو ولیعهد خلیفه نیستی؟

المفوض: هستم!

قاضی: آیا کسانی نیستند که تو سد راه آنها برای رسیدن به قدرت شده باشی؟ (المفوض فکر می کند) آیا آن کسان، همدستانی در بین علما و سرداران سپاه ندارند؟ تو از همه طرف در محاصره قرار گرفته ای و خوشدلانه به عیش و عشرت مشغولی. خدای نخواسته اگر امشب امیرالمؤمنین، خلیفه اسلام، پدر بزرگوار شما سر بر بالین خوابی ابدی بگذارد، شما می مانید و گرگ های خون خواری که هم شمشیر دارند و هم نفوذ و شما را در محاصره

ص:155

گرفته اند. (برمی خیزد) دعا می کنم خداوند وجود شما را از هر گزندی محفوظ بدارد! (به راه می افتد که برود)

المفوض: (از جا می جهد و دامن قاضی را می گیرد) بمانید! به کجا پناه ببرم؟

قاضی: همتی کنید و با کنار زدن مدعیان، خودی نشان دهید. لشکریان و سرداران و علما و مردم باید به شما اعتقاد پیدا کنند.

قاضی می رود. المفوض بر جای خود می نشیند. کنیزک می آید و بر بساط شطرنج می نشیند، اما المفوض متوجه او نیست.

ص:156

طبیب: دو سه وعده غذا کمتر بخورید امیر.

(می رود. المفوض به غلام ها و کنیزها نگاه می کند. آنها هم می روند)

خلیفه: چه شده؟

المفوض: پدر. ما باید هوشیار باشیم. دشمنان در حال توطئه اند.

خلیفه: (نگران) کدام دشمنان؟

المفوض: نمی دانم. قاضی القضات خواب بدی درباره من دیده. گفت در اتاقی بودم که از در و دیوارش شمشیر بیرون زده بود. (خلیفه پوزخند می زند) فقط این نیست. (نامه ای پاره از زیر لباس در می آورد) این را با تیر به داخل کاخ من پرتاب کرده بودند.

خلیفه: (می گیرد و می خواند) مواظب خودتان باشید. دشمنان در کمینند. (به المفوض نگاه می کند) دیگر چه؟

المفوض: همین! نه. یک چیز دیگر هم هست. در مراسم خلعت پوشی المعتضد، دیدم که او و ندیمش رشید به من نگاه کردند و خندیدند!

خلیفه: معتضد را به جرم خنده باید دستگیر کنم؟!

المفوض: من مطمئنم او می خواهد مرا کنار بزند و ولیعهد شود.

خلیفه: معتضد پسر الموفق است، برادر من. همان که تا زنده بود یک لحظه دست از حمایت من برنداشت. پسر! تو یاوری بهتر از معتضد نداری. او را از خود نرنجان.

المفوض: قاضی القضات خواب دیده بود....

خلیفه: (خشمگین) فکر کردم به عیادت من آمده ای! من بیمارم! بیمار! باید استراحت کنم!

المفوض برمی خیزد و می رود.

ص:157

وزیر: الحق رشید بهترین کسی است که می تواند این کار را انجام دهد.

قاسم: اما پدر! این کار باعث می شود او بیش از پیش به معتضد نزدیک شود.

وزیر: به اندازه کافی نزدیک هست. و تازه شاید این نقشه فاش شود در آن صورت کسی که به دردسر می افتد رشید است. تو باید موافق باشی که رشید به حبس و مرگ محکوم شود! (قاسم با نفرت رو برمی گرداند) او همین حالا می رسد. ما باید با لبخند به استقبالش برویم، نه این چهره تلخ!

قاسم: من از دیدن او بیزارم، مخصوصاً در خانه خودم.

از دری بیرون می رود. وزیر دمی قدم می زند. در دیگری بازمی شود و رشید وارد می شود. متعجب است که چرا او را به اینجا دعوت کرده اند.

وزیر: خوش آمدی پسرم. سلام!

رشید: سلام.

وزیر: بیا بنشین. مدت هاست منتظر فرصت بودم با تو صحبت کنم، اما گرفتاری های دیوان و دولت نمی گذاشت. ای! یاد روزگار جنگ با ملعون صاحب الزنج به خیر. چه زود گذشت.

رشید: بسیار زود.

وزیر: (با دقت به رشید نگاه می کند) تو چرا همسری اختیار نمی کنی رشید. باید سی سال داشته باشی، نه؟

رشید: بیست و نه ساله ام.

وزیر: دیر هم شده. بسیاری از اشراف بغداد دختران زیبایی در پس پرده دارند. باید دستی بالا بزنی!

رشید: (لبخند می زند) هنوز فرصت هست.

وزیر: نه. فرصت نیست. تو همه چیز داری. هم قد و قامت، هم مقام و منصب. بهتر از تو دامادی پیدا نمی کنند. کاش خودم دختری داشتم، اما من تو را برای صحبت از خواستگاری به اینجا نخوانده ام. گرهی بزرگ در کار

ص:158

خلافت افتاده است که فقط به دست تو بازمی شود.

رشید: من؟

وزیر: آری.

رشید: امیر المعتضد باخبر است؟

وزیر: نه. او نباید باخبر شود. (در مقابل تعجب رشید) به خاطر مصالح خود او. تو مردی لشکری هستی و با تو نباید پوشیده و طولانی سخن گفت. خلاصه ماجرا این است که مصلحت خلافت حکم می کند امیرالمعتضد جای امیر المفوض، ولیعهد شود.

رشید: خلیفه می داند؟

وزیر: نه. می دانی که او هرگز به این کار رضا نمی دهد. باید ناگزیر شود. باید امیر المفوض از چشم او بیفتد. تو باید این کار را انجام دهی.

رشید: باید چه کنم؟

وزیر: المفوض به زودی تو را خواهد خواند. نزد او می روی و اعتراف می کنی می خواستی به خاطر علاقه ات به امیر المعتضد، بر ضد خلیفه قیام کنی و او را کنار بزنی.

رشید: اعتراف کنم؟ به خاطر کار نکرده؟

وزیر: (می خندد) این یک بازی است. می خواهیم المفوض را وارد یک دام کنیم.

رشید: آخر چرا؟

وزیر: باید او را کنار بزنیم. نالایق است. از ما نیست. اگر خلیفه شود همه ما را کنار می زند.

رشید: او هنوز خلیفه نشده.

وزیر: تو دوست نداری به خاطر امیر المعتضد کاری کنی؟

رشید: هرکاری می کنم، اما دروغ نمی گویم. مطمئنم امیرالمعتضد از بازی

ص:159

شما بی خبر است.

وزیر: باز هم به تو فرصت می دهم. کمی فکر کن.

رشید برمی خیزد و بیرون می رود. قاسم وارد می شود.

قاسم: درباره او درست گفتم. اعتراف کن پدر! اگر نزد خلیفه برود کار ما تمام است.

وزیر: او هرگز چنین کاری نمی کند، اما ناچاریم بازی را ادامه دهیم.

قاسم: رشید نباید به ما نه بگوید. من تحمل نمی کنم.

وزیر: عباس بن عمرو را بخوان. او باید بغرا خان را به این کار وادار کند.

ص:160

رشید: و بعد؟

شیمله: و بعد حق را به حقدار می سپاریم.

رشید: من نیستم! نه اهل آن طرف، نه این طرف.

شیمله: می خواهم تو را و همه را نجات دهم رشید. این فرصتی بی نظیر است. اگر با آنها همکاری نکنی تو را دستگیر می کنند و شاید بکشند.

رشید: معتضد؟ هرگز چنین کاری نمی کند.

شیمله: می کند. قدرت، پدر و مادر و دوست و برادر نمی شناسد رشید!

رشید: من کاری نکرده ام!

شیمله: به او گفته ای نه! آخر تو چرا این همه سرسختی پسر! روز و شب در این فکرم که چگونه ریشه خلافت ظالم عباسی را بخشکانم و حالا خدا این فرصت را فراهم کرده است.

رشید: من در فکر برانداختن هیچ کس نیستم. حقّی هم که تو از آن می گویی، حتماً می داند چطور بدون کمک من و تو با ظلم دربیفتد.

به سرعت به سوی ساحل پارو می زند.

ص:161

با من پیمان ببندید که خیانت نکنید.

(عباس بن عمرو و بغرا دست روی دست المفوض می گذارند)

عباس: من نخستین کسی هستم که خلافت را به شما تبریک می گویم امیر!

(المفوض می خندد)

ص:162

را در نظر گرفتیم و دستگیرشان کردیم.

خلیفه: کدام یک از سرداران لشکر؟

وزیر: بیایید و ببینید!

ص:163

خلیفه: دروغ گفته باشی... (دست بر دست می کوبد. سربازی وارد می شود) همین حالا پسرم را به اینجا بخوانید.

سرباز: (متعجب) غرض ولیعهد است؟

خلیفه: (فریاد می کشد) احمق! گفتم پسرم! زود! (سرباز می خواهد خارج شود، اما خلیفه دوباره فریاد می کشد) نه! خودم نزد او می روم! (به سرعت خارج می شود. سرباز هم در پی او)

وزیر: (به عباس بن عمرو) آفرین سردار! (خارج می شود)

ص:164

می کنم و نمی گذارم تیشه به ریشه ام بزنی! (نعره می کشد) تو دیگر ولیعهد نیستی. زندانت می کنم! (به او حمله ور می شود. در بازمی شود و قاضی القضات و عبیدالله بن سلیمان وارد می شوند)

قاضی القضات: امیرالمؤمنین! خلیفه اسلام! (خلیفه بر جای می ماند، قاضی پیش می رود و ادامه می دهد) شنیدم! این خبر ناخوش را شنیدم. خوابم تعبیر شد!

خلیفه: به من بگویید این ننگ را کجا ببرم؟

وزیر: سرورم اجازه سخن گفتن به این غلام می دهد؟

خلیفه: اگر از این ناخلف دفاع کنی شریک جرمش خواهی بود!

وزیر: ولیعهد جوان....

خلیفه: (نعره می کشد) ولیعهد نه! او دیگر ولیعهد نیست.

وزیر: ایشان جوان است. بر اثر حدس و گمان دست به کاری ناشایست زده. نباید مقصر قلمداد شود. زندان سزای ایشان نیست.

قاضی: مقصران اصلی باید دستگیر شوند.

خلیفه: (متعجب) مقصران اصلی؟

قاضی: آری. کسانی که از آشوب در دستگاه خلافت سود می برند. مطمئناً آنها خلیفه زاده ساده دل را فریب داده اند و به این کار واداشته اند تا پس از موفقیت او، مهار کارها را به دست بگیرند. مطمئنم که در اینجا، در کاخ های شما، در خانه های ما نیز نفوذ کرده اند.

عبیدالله: قرمطیان.

قاضی: و علویان! بگویید آنها با فریفتن خلیفه زاده، قصد خیانت داشته اند!

خلیفه: مغزم کار نمی کند. چه آرزوها داشتم. چه امیدها داشتم که این الدنگ، سکّان کشتی خلافت را به دست بگیرد.... ای خاک بر سرت! (به وزیر و قاضی) هر کاری می خواهید بکنید! (می رود)

ص:165

وزیر: (به المفوض) نگران نباشید خلیفه زاده!

المفوض: (دست بر دست می کوبد. خیاط ها وارد می شوند) بیایید!

خیاط ها مشغول گز کردن المفوض می شوند. وزیر و قاضی به هم نگاه می کنند و بیرون می روند.

ص:166

شیمله: سلام رشید!

رشید: سلام. بی هنگام آمدم. می دانم.

شیمله: اینجا خانه خود توست. خوش آمدی.

رشید: آنچه پیش بینی می کردی اتفاق افتاد. دستور دستگیری ام را داده اند.

شیمله: چه کسی؟

رشید: معتضد. به من خبر دادند سربازان را برای دستگیری من فرستاده است.

شیمله: چون نخواستی وارد بازی آنها شوی! فرار کن!

رشید: نه. فرار نمی کنم. چون گناهی نکرده ام، ولی نمی دانم چه کنم. (خشمگین و حیرت زده است) معتضد دستور دستگیری مرا داده. من! رشید!

شیمله: فرار کن!

رشید: اگر فرار کنم هزار گناه نکرده را به من می چسبانند.

محکم بر در خانه می کوبند. رشید و شیمله به هم می نگرند.

شیمله: همین جا بمان! (بیرون می رود. خدمتکارها در حیاط هستند. دستور می دهد) ببینید کیست!

(خدمتکاری می رود. شیمله گوش می دهد. سر و صدایی برمی خیزد و سربازان به داخل خانه می ریزند. راشد، سردار ترک، فرمانده آنهاست)

شیمله: راشد!

راشد: رشید کجاست؟

شیمله: صبر کن!

شیمله وارد اتاق می شود و به سوی شمشیری می رود که بر دیوار است. رشید دست او را می گیرد.

رشید: نه!

ص:167

شیمله: هیچ کس نمی تواند مهمان مرا ببرد.

رشید: باید آرام باشیم. (به سوی در می رود و وارد حیاط می شود. شیمله در پی او)

راشد: ناچارم رشید!

شیمله: نه. ناچار نیستی!

رشید: (دست شیمله را می فشارد و او را خاموش می کند. به سوی راشد می رود و کنار او می ایستد) برویم (می روند)

ص:168

بچه ها از اتاق وارد حیاط می شوند و به سوی هشتی می روند که خارج شوند. پیرزنی به نام راویه که خدمتکار خانه شده است و در مطبخ مشغول کار بوده، بیرون می آید.

سامیه: این سر و صدا چیست؟

راویه: نمی دانم دخترم. (سامیه به سوی در می رود) شاید جنگ و جدالی شده. بیرون نروی بهتر است.

سامیه: (می خندد) چه جنگ و جدالی. این شیپور جارچی است. (بیرون می رود)

راویه: خدا به خیر کند.

سامیه وارد کوچه می شود. مردم به تماشا آمده اند. کاروان زندانیان را به سوی زندان می برند. عباس بن عمرو، بغراخان، رشید و دیگران. آنها را بر گاری هایی نشانده اند.

جارچی: مردم بغداد، آی مردم بغداد! شکر و سپاس خداوند را که ولی نعمت شما، خلیفه اسلام را از توطئه خائنان نجات داد. اینان که این گونه خوار و ذلیلند می خواستند با کمک علویان و قرمطیان به قصر خلیفه حمله کنند و زبانم لال به وجود ایشان لطمه بزنند.

سامیه پیش می رود و به زندانیان نگاه می کند. هنوز رشید را ندیده است. جارچی ادامه می دهد:

جارچی: اینان به زندان می افتند تا نتیجه خیانت خود را ببینند.

سامیه ناگهان چشمش به رشید می افتد، از لابه لای مردمی که جلوی دید او را گرفته اند. رشید ناپدید می شود. سامیه خود را پیش می کشاند و باز رشید را می بیند. او را می شناسد. چند قدمی همراه کاروان زندانیان می رود. رشید که به مردم نگاه می کند ناگهان چشمش به سامیه می افتد. در حرکتی کند. اما

ص:169

انگار او را به یاد نمی آورد. رو برمی گرداند به سویی دیگر و سپس دوباره به سامیه می نگرد. او را به خوبی به یاد نمی آورد، اما از آنچه در دل و احساسش می گذرد منقلب شده است.

ص:170

سامیه: (در اندیشه) هنوز هم در همان لباس است! (نوری در چشمش می درخشد) چه فرقی می کند؟ اگر به راستی صداقت دارد، اکنون باید فهمیده باشد که در خدمت ظلم بوده. چرا با او صحبت نکنیم؟ چرا او را به حق دعوت نکنیم؟

ابوجعفر: باید چنین کنیم، اما او فعلاً در زندان است و دست ما به او نمی رسد!

سامیه: (با هیجان و عصبانیت) دستگیری رشید بهترین فرصت است برای آنکه ثابت کنیم خلافت غاصب حتی به سربازان خود هم رحم نمی کند.

(ابوجعفر و ابوهاشم به هم می نگرند و لبخند می زنند)

ابوجعفر: (به ابوهاشم) باور کن ابوهاشم. هیچ وقت به او یاد نداده بودم عصبانی شود! من فقط به او قرآن و حدیث و ادب آموخته ام! کمی هم طبّ!

ص:171

قاسم: گمان نمی کردم از سیاه زنگیان کسی در زندان باشد. همه اسیران را فروختند.

هارون: می خواسته گلوی اربابش را بجود، دستگیر می شود.

طولون: زور می گفت! زور می گفت!

قاسم: (به سیاه) نامت طولون است؟ (سیاه سر تکان می دهد. هنوز نگران است) دوست داری آزاد شوی؟

سیاه باور نمی کند. به هارون نگاه می کند.

هارون: امیر گفت دوست داری آزاد شوی؟

طولون: (با صدای خفه) بله.

قاسم: تو وقتی در سپاه صاحب الزنج بودی چند نفر را کشتی؟

طولون: نمی دانم.

قاسم: ده نفر، بیست نفر، سی نفر! هان؟

طولون: بیشتر!

قاسم: به خاطر آن آدم کشی ها ده سال است در زندانی! حالا حاضری چند نفر را بکشی که آزاد شوی؟ (سیاه با وحشت به هارون نگاه می کند) نترس! می خواهم کمکت کنم. یک نفر را بکش و آزاد شو!

طولون: کجاست؟

قاسم: همین جا. در زندان.

طولون دوباره به هارون نگاه می کند.

هارون: نترس! حیله ای در کار نیست.

قاسم: او را که کشتی، همین زندانبان تو را فراری می دهد.

طولون: می ترسم!

قاسم: (به هارون) باید یک نفر دیگر را پیدا می کردی. کسی که دوست داشته باشد آزاد شود! این را ببر!

ص:172

طولون: نه!

قاسم: تو می ترسی!

طولون: نمی ترسم!

قاسم: هارون، آن مرد را به تو نشان می دهد. همین امشب او را می کشی! (در سردابه ناگهان بازمی شود و وزیر با لبخندی مکار وارد می شود. قاسم یکه می خورد) پدر!

هارون: (سر خم می کند) جناب وزیر!

(طولون از ترس عقب می رود)

قاسم: شما....

وزیر: اینجا چه می کنم؟! خبر آوردند به اینجا آمدی. یک وزیر اگر نداند در سرایش چه می گذرد، چگونه بداند در ملکش چه می گذرد! (به طولون نگاه می کند) پس این مرد باید کار را تمام کند.

قاسم: از سربازان صاحب الزنج بوده!

وزیر: ملعون! انتخاب خوبی است (به طولون) تو باید هنگام کشتن رشید فریاد بزنی: بمیر ای کشنده علویان! (به قاسم) که قتل به گردن علویان بیفتد!

قاسم: ولی ما رشید را به جرم همدستی با علویان گرفته ایم. چگونه قتلش را به گردن علویان بیندازیم؟ مردم چه می گویند؟

وزیر: اگر نگران سخن مردم بودیم نه من وزیر بودم نه خلیفه، خلیفه. این مرد بازمانده صاحب الزنج است و صاحب الزنج خود را علوی می خواند. پس این مرد علوی است! تو منطق دان هستی پسر! این شکل اول منطق ارسطوست. بروم! کارهای مملکت روی زمین مانده! (می رود)

قاسم: (به هارون) امشب بیدار می مانم. هر ساعت که کار تمام شد خبرش را برایم بیاور. (قاسم به طولون نگاهی می اندازد و می رود)

هارون: باید زندانت را عوض کنم.

طولون: ارسطو کیست؟

ص:173

هارون: گمانم از سرداران خلیفه است!

ص:174

باشی.

عبدالله: راست می گویی. من باید بر پدرم که او را خلع کردند و کشتند دل بسوزانم، اما... حقیقت از پدر نیز برایم عزیزتر است. پدرم در عین اینکه با تقوا و پرهیز زندگی کرد، اما غاصب خلافت بود!

شیمله: از من چه می خواهی؟

عبدالله: از وقتی خودم را شناخته ام، در اندیشه انتقام بوده ام. تو در میان لشکریان هواخواه داری. من و تو می توانیم دست در دست هم بگذاریم و پشت به پشت هم دهیم و تخت خلافت را از این بوزینگان که برای آن جست و خیز می کنند بگیریم و به اهلش بسپاریم.

شیمله: اهل آن کیست؟

عبدالله: آل علی!

شیمله: تو در سخن خود صادقی؟

عبدالله: به خدای عزوجل که صادقم. اکنون بهترین زمان است. المعتمد، پسرش المفوض را از ولیعهدی خلع کرده. اگر سرداران ترک را نیز با خود همراه کنیم، به ساعتی می توانیم کار المعتمد را یکسره کنیم.

اندک اندک به ساحل نزدیک شده اند. غلام شیمله در ساحل ایستاده است.

شیمله: این غلام من است. اینجا چه می کند؟ (به عبدالله) باید بیندیشیم.

عبدالله: من تا به حال به هر کس روی آورده ام، جرئت همراهی با من را نیافته. (دست شیمله را می گیرد) برادر! مگذار فرصت از دست برود!

(در ساحل پیاده می شوند)

شیمله: (به غلام) اینجا چه می کنی؟

غلام: خواهم گفت سرورم! (منتظر است عبدالله برود)

شیمله: (به عبدالله) تو را خواهم دید!

عبدالله: زود! من در انتظارم. (می رود)

ص:175

شیمله: (به غلام) حرف بزن!

غلام: از سوی نوبختی پیام آوردند که هرچه زودتر به نزد او بروید!

شیمله: کدام نوبختی؟

غلام: پیام رسانش فقط همین را گفت؛ نوبختی.

ص:176

سامیه: از اردوگاه صاحب الزنج.

شیمله: (حیرت زده خود را جمع و جور می کند) من از همراهی با صاحب الزنج توبه کردم.

سامیه: من البته خردسال تر از آن بودم که توبه کنم، اما پدرم توبه کرد و کشته شد. به سخن حسین بن روح گوش کن! وگرنه شاید ناچار شوی دوباره توبه کنی!

شیمله: (به حسین) او کیست؟

حسین: او دختر پدری است که نیابت امام زمان را به عهده دارد. (شیمله یکه می خورد)

سامیه: و پدر به دشواری رضایت داد من به دیدار شما بیایم.

شیمله: باید بیندیشم.

سامیه: اندیشه در کاری رواست که خیر و شر آن آشکار نیست، اما اکنون که حجت بر تو تمام شده است، اندیشه جایز نیست و اما سخن دیگری دارم. مردی به زندان افتاده است که شنیده ام دوست شماست.

شیمله: رشید! او بهترین دوست من است. به ناروا به زندان افتاد.

سامیه: اگر چنین است باید در نجات او می کوشیدی!

شیمله: از زندان؟

سامیه: از زندان نادانی!

شیمله: بارها با او صحبت کردم. مردی است که تا چشم باز کرده، شمشیر به دستش داده اند و به جنگ فرستاده اند، اما از جنس و جنم آنان نیست. به دشواری دل به سخن می دهد.

حسین: اما چنین مردمی وقتی دل به سخنی بسپارند، تا پای جان در راه آن می جنگند.

شیمله: از او خواستند در توطئه علیه المفوض شرکت کند، اما نکرد. خیر او

ص:177

شاید همین بود که به زندان بیفتد تا پاداش دوستی با معتضد را بچشد.

سامیه: اما شاید در زندان کشته شود!

شیمله: (با نگرانی به سامیه می نگرد) چیزی می دانید که من نمی دانم؟

سامیه: نه، اما باید به گوش دیگران رساند که وقتی عاقبت دوست و ندیم معتضد چنین می شود، وای بر دیگران! (می رود)

شیمله: (به حسین) این بانو چرا به سرنوشت رشید علاقه مند است؟

حسین: شاید چون رشید هم روزگاری در جنگ با صاحب الزنج بوده! همه از آنجا آمده اید!

ص:178

ص:179

خلیفه: بهتر شدم!

طبیب: خدا را شکر.

خلیفه: کمی از این داروها اینجا بگذار. می خواهم دوباره بخورم!

طبیب: دیگر نیاز نیست. دل درد نخواهید گرفت. (برمی خیزد)

خلیفه: (می نشیند) تو مسیحای دومی طبیبک! دردی هست که دوایش را ندانی؟

طبیب: دوای هر دردی را می دانم جز درد پیری!

دست به کمر می گیرد و آهسته دور می شود. خلیفه می نشیند و با اشتها غذاها را پیش می کشد.

خلیفه: (به غذاها) من آمدم!

ص:180

صالح: آری.

رشید: آن روز تو را به سختی زدند. امروز به چه جرمی در زندانی؟

صالح: به جرم گناه تو!

رشید: (حیرت زده) من؟

صالح: گفتند علویان تو را به کشتن خلیفه برانگیخته اند و ما را به عنوان علوی و شریک تو دستگیر کردند.

رشید: خدایا! این تهمت است. آنها خواستند مرا به کاری برانگیزند، نپذیرفتم، به زندانم انداختند. من نه علوی ام، نه شریک علویان. (به صالح می نگرد) تو علوی هستی؟

صالح: نه! سنّی ام، پیرو امام ابوحنیفه!

رشید: پس در آن روز چرا اعتراض کردی؟

صالح: چون می خواستند اهل بیت پیامبر را متهم کنند. درد ما درد حق است. درد حقیقت! بنی عباس، نه شیعه علی هستند نه اهل سنت، ولی در جای خود مثل مأمون طرفدار آل علی می شوند و در جای خود مثل متوکل بر مزار حسین آب می بندند.

[صدای زندانبان: ساکت بخوابید!]

طولون چشم هایش را بازمی کند، صالح ادامه می دهد.

صالح: نیمی از عمرم را در زندان گذرانده ام؛ به جرم عشق (مکث)، اما ظهور عدالت نزدیک است.

رشید: گمان می کردم فقط علویان منتظر ظهور عدالتند.

صالح: آن که مژده ظهورش را داده اند، نمی آید که جهان را پر از علوی کند و حتی نمی آید پر از اسلام کند. هرگز چنین چیزی نگفته اند. گفته اند می آید جهان را پر از عدالت کند و عدالت، گمشده همه ماست.

ص:181

رشید: این حرف ها از خود توست؟!

صالح: نه. اینها را از کسی آموخته ام که.... (مکث می کند) از کسی که آن روز وقتی از سربازان خلیفه کتک خوردم، آمد و سرم را به دامن گرفت.

ص:182

ابوجعفر: گاهی زندان، باعث آزادی می شود. فرصتی فراهم می کند تا دریابیم تا به حال واقعاً آزاد نبوده ایم. اسیر جهل بوده ایم. اسیر ظلم بوده ایم. شاید رشید هم در زندان به حقایق بیشتری پی ببرد.

ابوجعفر رو برمی گرداند و به سوی اتاقی دیگر می رود که تاکنون به آن اتاق نرفته و همیشه درِ آن بسته بوده است. درِ آن را که بازمی کند صدای سامیه را می شنود.

سامیه: پدر! (ابوجعفر می ایستد و رو برمی گرداند به سوی سامیه. سامیه در میان حیاط ایستاده) همیشه درِ این اتاق بسته است پدر!

ابوجعفر: (با لبخند) الان باز است!

سامیه: شب ها گاهی پنهانی وارد این اتاق می شوید!

ابوجعفر: (با لبخند) مراقب منی؟!

سامیه: در آنجا چه دارید؟ (به سوی ابوجعفر می آید)

ابوجعفر: (با اشاره دست او را متوقف می کند) رازی نیست، اما روزی خواهی فهمید.

وارد اتاق می شود و در را پشت سر خود می بندد. سامیه به درِ بسته می نگرد.

ص:183

اما پیش از آنکه خنجر را فرود آورد دستی مچ دست او را می گیرد. این دست صالح است. طولون می کوشد خنجر را فرود آورد، اما صالح مقاومت می کند. طولون خنجر را در سینه صالح فرو می برد. رشید با مشتی که به صورت طولون می کوبد او را به عقب پرتاب می کند. زندانیان از خواب بیدار شده اند و فریاد و غوغا برخاسته است. رشید صالح را در آغوش می گیرد.

صالح: (لبخند دردناکی می زند) می خواست تو را بکشد. نگذاشتم.

رشید: (نفس های صالح به شماره افتاده، رشید نگران است) باید زنده بمانی. حرف بزن! حرف بزن! از هرچه دوست داری، از عدالت، از انتظار.

صالح: (لبخند کمرنگی می زند) هرکس زنده می ماند مسئولیت به عهده او گذاشته می شود. من... من راحت شدم.(می میرد)

رشید: (با بهت و تأثر، پیکر صالح را بر زمین می گذارد. زندانیان بین او و طولون حائل شده اند. رشید برمی خیزد. جماعت راه می دهد. طولون به گوشه دیوار چسبیده است. رشید به سوی او می رود و گریبانش را می گیرد) چرا؟

طولون حرف نمی زند. یک باره با رشید گلاویز می شود. درِ زندان بازمی شود و زندانبان ها که متوجه سر و صدا شده اند، به داخل هجوم می آورند. هارون هم بین آنهاست. زندانبان ها به طرف رشید و طولون می دوند که آنها را جدا کنند. طولون مشت خود را بالا آورده تا بر صورت رشید بکوبد، اما مشتش در هوا خشک می شود، با چشمانی خیره به رشید می نگرد و روی زمین می غلتد. خنجری در پشت او فرو رفته است. معلوم نیست چه کسی این کار را کرده. فریاد و هیاهو زندان را فرا می گیرد و

ص:184

زندانبان ها شمشیر می کشند. زندانیان کمی آرام می شوند. رشید با تعجب به طولون خیره مانده است.

ص:185

غلام تنومند: عجله کنید. خلیفه بیمار است.

وزیر دست بر دست می کوبد. دو غلام با لباس های وزیر وارد می شوند و به سرعت مشغول پوشاندن لباس ها بر تن وزیر می شوند. قاسم وارد می شود. لباس رسمی بر تن دارد و معلوم است بیدار بوده است.

قاسم: چه شده پدر؟

وزیر: خلیفه مرا خوانده است.

در بازمی شود و غلام دیگری وارد می شود. این یکی ریزنقش است. پیش می آید و تعظیم می کند.

غلام ریزنقش: وزیر به سلامت. سرورم المعتضد بالله همین حالا شما را فراخواندند.

وزیر: همین حالا؟

غلام ریزنقش: همین حالا!

غلام تنومند: خلیفه بیمار است. عجله کنید!

وزیر: (به دو فرستاده نگاه می کند) بروید!

غلام ها: می آیید؟

وزیر: شما پیام خود را رساندید! بروید!

(دو غلام به هم نگاه می کنند و می روند)

قاسم: کجا خواهی رفت پدر؟

وزیر: معلوم است! (می رود)

ص:186

شیونی که از کاخ خلیفه برخاسته، زندانیان و زندانبان ها را وحشت زده کرده است. از هم می پرسند این چه صدایی است. یک زندانبان به زندانی که مسرور در آن است وارد می شود.

زندانبان: (پچ پچ می کند در گوش مسرور) خلیفه مُرد.

این نجوا گوش به گوش و دهان به دهان می چرخد. زمزمه تبدیل به فریاد می شود و ناگهان زندانیان به سوی درها هجوم می برند. زندانبان ها با ترس از پشت درها عقب می نشینند. درها شکسته می شود و زندانیان بیرون می ریزند. مسرور در گوشه ای ایستاده و با لبخند به اوضاع می نگرد. رشید نیز خاموش است و در گوشه ای نشسته است. زندانیان آزاد شده به رشید می نگرند و متعجب هستند که او چرا فرار نمی کند و چون واکنشی در او نمی بینند، می گریزند. رشید در زندان تنها می ماند. مسرور به آرامی از درهای شکسته بیرون می آید و به سوی در خروجی زندان می رود. در راهرو، چشمش به درون اتاقی می افتد که رشید در آن است. نگاهی به هم می اندازند. مسرور تأملی می کند و سپس می رود. رشید همچنان نشسته است. لحظه ای بعد بغراخان جلوی در ظاهر می شود و وارد زندان می شود. قدمی می زند و رو به رشید می کند.

بغرا: هیچ کس از تو به امیر المعتضد نزدیک تر نبود!

رشید: گمان خودم نیز همین بود!

بغرا: نمک ناشناسی کردی سردار!

رشید: از من چیزی خواستند که قادر به آن نبودم.

بغرا: ترسیدی!

رشید: (خشمگین برمی خیزد) اگر ترس بود باید از معتضد می ترسیدم نه

ص:187

معتمد.

بغرا: (تأکید می کند) امیر المعتضد (لبخند می زند) و حالا حتماً امیرالمؤمنین المعتضد!

رشید: (می نشیند) می خواهم تنها بمانم!

بغرا: می دانی من که هستم یا فراموش کرده ای؟ من بودم که تو را وقتی غلام خردسالی بیشتر نبودی نزد الموفق آوردم!

رشید: حق تو بر گردن من محفوظ است. اما بگذار تنها بمانم.

بغرا: بمان! اما چه فرصتی را از دست دادی. اگر اطاعت کرده بودی امشب سپهسالار سپاه می شدی!

رشید: می دانم

بغرا: پس چرا؟

رشید: چه اعتماد است به سپهسالاری که از راه خیانت به این مقام رسیده باشد؟!

بغرا نگاهش می کند و رو برمی گرداند و می رود.

ص:188

هارون: (خود را روی زمین می اندازد) او نتوانست امیر!

قاسم: حرف بزن!

زندانبان: دستگیرش کردند من او را کشتم که زبانش باز نشود.

قاسم: (او را از زمین بلند می کند) خوب کردی. نباید به کسی فرصت داد زبانش باز شود. (خنجری در قلب هارون فرو می کند. نگهبان با حیرت شاهد این صحنه است. قاسم رو به او می کند) این لاشه را دور بینداز! (به سرعت می رود)

ص:189

صدای شیون ناگهان بلندتر می شود

محمد کاتب: چه شیونی می کنند.

ابوجعفر: این شیون بر پایان یک دوره است و ناله بر آغاز دوره ای دیگر. ستمگری رفته است و ستمگری می آید. باید به خدا توکل کنیم و در انتظار فرج باشیم.

حسین: برای ارتباط با وکلا در بلاد مختلف مثل سابق عمل می کنیم؟

ابوجعفر: مخفیانه تر. باید هرچه زودتر بعضی از وکلا را خبر کنیم تا در ویرانه های تلّ عکبری جمع شوند.

محمد: چه کسانی را باید خبر کنیم؟

ابوجعفر: این وظیفه حسین بن روح است. تو باید ام کلثوم و سامیه را نزد قبایل بدوی نزدیک بصره ببری.

ام کلثوم: قبایل بدوی؟

سامیه: نزدیک بصره؟

ابوجعفر: از من خواسته اند کسانی را برای آموزش زنانشان بفرستم. دوست دارید بروید؟ (سامیه و ام کلثوم به هم نگاه می کنند. ابوجعفر ادامه می دهد) راه زیادی تا آنجاست و زندگی هم در میان قبایل بسیار دشوار است. شاید ناچار شوید سه ماه بمانید. تکلیف نمی کنم.

سامیه: من می روم پدر!

ام کلثوم: حاضرم پدر!

ابوجعفر: (لبخند می زند) محمد آماده سفر باش! (نگاهی به سامیه می اندازد) همه زندانیان آزاد شده اند! باید امور را به عنایت حق واگذار کنیم!

ص:190

قاضی یوسف: مبارک باد خلافت بر سلاله برومند آل عباس.

یکی از علما: امروز پشت دشمنان شکست و کمر خلافت راست شد.

یکی از سرداران: شمشیرهای ما در خدمت خلیفه است. به فرمان خلیفه در نیام خواهد رفت و به فرمان خلیفه از نیام بیرون خواهد آمد.

می گویند و یک به یک با المعتضد بیعت می کنند.

عبیدالله بن سلیمان: بر شما علما، قضات و سرداران است که هر یک در مسئولیت و مقام خود، اوضاع آشفته ملک را سر و سامان دهید و هشیار باشید که خائنان و فرصت طلبان سرپیچی و گردن فرازی نکنند.

قاسم وارد می شود. خلیفه به سوی او می نگرد و پیش می آید، اما نگاهش به کسی است پشت سر قاسم. قاسم نگاه می کند. مسرور با لباس زندان وارد شده است. خلیفه به سوی او می رود.

المعتضد: سردار! (دست او را می گیرد) زندان خوش گذشت؟ (مکث می کند) راستی چه کسی تو را آزاد کرد؟

مسرور: با شنیدن خبر درگذشت خلیفه، زندانیان درها را شکستند و فرار کردند.

معتضد: (به سوی عبیدالله بن سلیمان برمی گردد) همه زندانیان فرار کردند؟ حتی علویان؟ (عبیدالله دست پاچه می شود و نمی داند چه بگوید. معتضد آزرده است و عصبانی) پس باید همه چیز را از نو شروع کنیم!

عبیدالله: امیرالمؤمنین نگران نباشد. همه را می شناسیم به اسم و رسم.

معتضد: (با طعن) همه را؟ گمان نکنم وزیر! (رو به مسرور می کند) از رشید چه خبر؟ کجا رفت؟

مسرور: از زندان بیرون نیامد. تنها در آنجا نشسته بود. گمانم هنوز هم آنجا

ص:191

باشد.

معتضد: (لبخند می زند) سرسخت! سرسخت! نباید به من «نه» می گفت!

عبیدالله: باید تنبیه شود!

معتضد: اگر خلیفه نبودم خودم به زندان می رفتم و بیرونش می آوردم. (به اطرافیان نگاه می کند) باید تشییع جنازه باشکوهی برای خلیفه مرحوم برگزار کنیم! او عموی ما بود!

ص:192

ص:193

در نماهای مختلفی هجوم سربازان به خانه های شیعیان را می بینیم. عده ای دستگیر می شوند. در بین آنها دو چهره آشنا هست. یکی محمد بن علی بن ابراهیم و دیگری محمد بن همام.

ص:194

نتوانسته ام بکنم، اما حاضرم نیمی از اهل زمین را بکشم تا آن راز را به دست بیاورم.

خلیفه: فقط نیمی از اهل زمین؟

بغرا: نیم دیگر باید بمانند که خلیفه بر آنها حکومت کند.

خلیفه: (می خندد) اما اگر جای محمد بن علی عسکری را پیدا نکنی، حکومت بر آن نیم دیگر هم شیرین نخواهد بود! او را پیدا کن. بین شیعیان علی جاسوس بفرست. بگو تظاهر به دینداری و عبادت کنند تا خبری از محل اختفای او به دست بیاورند.

بغرا: (سر خم می کند) چنین می کنم امیر.

خلیفه: حتی اگر یک کلمه بشنوی همان کلمه بس است تا سرنخ جست وجوی ما باشد. (به بیرون نگاه می کند) اخبار کارهایی که وزیر می کند نیز همچنان برای من بیاور.

(بغرا می رود)

ص:195

ابوجعفر: ابوهاشم مثل برادر است برای من. بگو.

جوان: قسم می خوری راز مرا به کسی نگویی؟

ابوجعفر: دوست ندارم راز کسی را بدانم.

جوان: (آهسته) اموالی هست که باید به ناحیه مقدسه یا وکیلی از وکلای او تحویل دهم.

ابوجعفر: ناحیه مقدسه؟ کجاست؟

جوان: (آهسته) نمی دانی؟

ابوجعفر: نشنیده ام.

جوان: ناحیه مقدسه! فرزند امام حسن عسکری!

ابوجعفر: حسن بن علی عسکری؟ ده سال پیش درگذشت گمانم. نه ابوهاشم؟

ابوهاشم: شاید. نمی دانم.

جوان: مرادم فرزند اوست. خلف صالح. ناحیه مقدسه.

ابوهاشم: حسن بن علی عسکری فرزندی داشت؟

جوان: (با هیجان کاذب) آری. همو که ظهور می کند تا جهان پر از ستم را پر از عدل کند. وای که بعضی ها چقدر از او می ترسند!

ابوجعفر: (مثلاً ترسیده) برادر. من مردی کاسبم. زندگی ام از همین دبه ها و خمره های روغن می گذرد. برو زود برو! اینجا جای حرف های خطرناک نیست.

جوان: ترسو! حیف از شما مردم که موهبت عدل و آزادی را بچشید. حقّتان همین بدبختی است.

جوان می رود. ابوجعفر خود را مشغول روغن ها می کند. جوان که دور شده بود دوباره جلوی در مغازه ظاهر می شود و به ابوجعفر نگاه می کند. ابوجعفر بی حواس مشغول کار است. جوان می رود.

ص:196

ص:197

پاسبان 1: (سکه ها را جمع می کند با خنجر) اینها مال ماست!

جوان: (با لبخند) البته که مال شماست.

پاسبان ها با اخم به جوان نگاه می کنند و می روند. پس از رفتن آنها، جوان نامه را از آستین در می آورد. سعی می کند با دست چین و چروک آن را صاف کند. کمی آن سو تر، از پیچ کوچه ای مرد روی بسته می پیچد. از بس دویده نفس نفس می زند. به دیوار تکیه می دهد و آهسته به پشت سر نگاه می کند. مطمئن می شود کسی او را تعقیب نمی کند. پارچه را از صورت خود کنار می زند. جعفر بن احمد بن متیل است. با پارچه عرق از صورت خود پاک می کند و به آرامی به راه خود می رود.

جوان که نامه را به دست دارد با لبخند رضایتی به آن می نگرد.

ص:198

خط شناس: در خط فیلسوفان لرزشی است حاکی از تردید نسبت به آنچه می نویسند. نه، فیلسوف نیست.

قاسم: طبیب؟

خط شناس: طبیبان بد خطند و کلمات را نیمه کاره رها می کنند و به جایش بعضی حروف را بیش از حد می کشند. طبیب نیست.

قاسم: فقیه؟

خط شناس: نه. فقها نرم می نویسند، اما نویسنده این خط، دست های کارکرده ای دارد مثل دست کاسب ها!

قاسم: کاسب؟

خط شناس: او کاسب است. در مغازه ها سراغش را بگیرید!

قاسم: (نامه را می گیرد) خط شناس نیستی مردک! نویسنده این نامه ها، مردی است در رأس یک جمعیت مخفی عظیم. تو می گویی کاسب است؟

خط شناس: امیر نرنجد. من آنچه می بینم می گویم. این خط از آن مردی است پنجاه ساله. حدوداً. عالم است. طمأنینه ای دارد که در عارفان و حکیمان است، ولی با این همه اوصاف کاسب است! (دوباره به نامه نگاه می کند) اما از امیر چه پنهان، تا به حال نمی دانستم علویان و رافضیان چنین تشکیلاتی دارند. او دوستانش را به آن ویرانه دعوت کرده که چه کند؟

قاسم: که بر ضد امیرالمؤمنین خلیفه توطئه کنند. (چشم های خط شناس از ترس گرد می شود و برمی خیزد، اما قاسم دست بر شانه او می گذارد و می نشاند) جایی نمی روی!

خط شناس: اهل و عیالم منتظرند امیر!

قاسم: از مضمون نامه مطلعی مرد! نمی توانم بگذارم بروی.

خط شناس: (ترسیده) به من شک دارید امیر؟

قاسم: من به همه شک دارم. بعد از اینکه دستگیرشان کردیم می توانی بروی. زیاد طول نمی کشد. (به نامه اشاره می کند) همین امشب جمع

ص:199

می شوند!

خط شناس: اهل و عیالم.

قاسم: بگذار یک شب از دیدن قیافه تکراری تو راحت باشند!

(در بازمی شود و مسرور می آید. محکم و استوار پیش می آید)

مسرور: چه مهمی پیش آمده که مرا با این شتاب فرا خوانده اید؟ (یعنی اگر کار مهمی نباشد آزرده می شوم)

قاسم: اهم مهمات است سردار. (نامه را به سوی او می گیرد) امشب عده ای در خرابه های دیر اکلیل جمع می شوند.

مسرور: پس جای آنها را یافتید!

قاسم: مطمئناً. این نامه امروز به طریقی نامنتظره به دست ما رسید. مثل یک معجزه. بخوان. نوشته امشب در خرابه های دیر اکلیل خواهیم بود. هیچ کس نباید از تجمع ما با خبر شود. سربازان و پاسبانان. امشب گنج خود را به ما نشان خواهد داد.

مسرور: (چشمش برق می زند) گنج! حتماً منظور خود اوست.

قاسم: (شادمان) خود او! مهدی! هجده سال است همه دنبال او هستند و امشب کار به پایان می رسد!

مسرور: با پنجاه سوار به آنجا حمله می کنیم!

قاسم: با همه سوارانت سردار. خرابه های دیگر را رها کن. زیر نظر گرفتن آنها بی فایده است. همه سربازانت را بیاور آنجا. خود من هم می آیم. تا به حال دنبال شاخ و برگ ها بودیم، اما امشب ریشه را به دست می آوریم. کار تمام است.

مسرور: اما آنها حتماً می دانند این نامه به دست ما افتاده، پس جای تجمع یا وقت آن را عوض خواهند کرد.

قاسم: شاید، اما حتماً فرصت نمی کنند به این سرعت به همه یارانشان خبر

ص:200

دهند. دست کم بعضی از آنها می آیند. (به نامه اشاره می کند) پس از نماز عشا!

ص:201

است.

جعفر: (لبخند می زند) پس شروع کنیم!

(هر سه مشغول کار می شوند)

عوام: اما اینجا گنجی نیست.

جعفر: اینجا قبلاً دیر مسیحیان بود. در اینجا گنج هایی مخفی کرده بودند برای مبادا، ولی وقتی دیر خراب شد فرصت نکردند گنج ها را در آورند.

یانس: اگر از صمیم دل بکنیم شاید واقعاً گنجی پیدا کنیم!

یکباره از در و دیوار، سربازان به داخل ویرانه می ریزند. پیاده و سوار. شیهه اسب ها و نعره سربازان در هم می آمیزد، مشعل ها روشن می شود و ویرانه مثل روز می شود. سربازان سه مرد را محاصره می کنند. قاسم و مسرور در میان آنها هستند.

قاسم: چه می کنید؟

جعفر: (مثلاً ترسیده) به سر مبارک امیر هیچ کار!

مسرور: (شمشیر زیر گلویش می گذارد) راست بگو!

جعفر: دنبال گنج می گردیم!

قاسم: (نامه را از گریبان در می آورد) این خط کیست؟

جعفر: خط من است امیر!

قاسم: نامت؟

جعفر: جعفر بن احمد.

قاسم: چه کاره ای؟

جعفر: در مغازه پدرم صحافی می کنم.

قاسم: (به مسرور) یک کاسب معمولی. مردک خط شناس راست می گفت. (به عوام) تو؟

ص:202

عوام: بزازم امیر. عوام بن هاشم.

(قاسم به یانس نگاه می کند)

یانس: یانس پسر جارود، اهل مصرم.

مسرور: در بغداد چه غلطی می کنی؟

یانس: خواب دیدم در این ویرانه گنجی هست، آمدم.

قاسم: (می خندد) احمق! به خاطر یک خواب از مصر آمده ای بغداد!

جعفر: (ساده لوح) بعضی خواب ها راست است امیر!

مسرور: (می خندد) این احمق تر است که فریب این را خورده.

قاسم: (آهسته و تلخ) و احمق تر از اینها ماییم که فریب خوردیم! (سر اسب را برمی گرداند و قدمی می رود، اما سر برمی گرداند و نگاه می کند به سه مرد و به سربازان دستور می دهد) هر سه را به قصد کشت بزنید!

(سربازان شروع به زدن می کنند)

یانس: آخر چرا می زنید؟

قاسم: تا دیگر خواب گنج نبینی!

(قاسم و مسرور می روند. سه مرد در اثر کتک روی زمین می افتند. سربازها می روند)

جعفر: (آهسته سر برمی دارد و لبخند می زند) موفق شدیم!

عوام: هنوز که گنج را پیدا نکرده ایم!

(جعفر و یانس به خنده می افتند)

ص:203

ما خواهد فرستاد، ما را دستگیر خواهد کرد. شکنجه خواهد داد و خواهد کشت تا نام و نشان تک تک ما را بفهمد.

وکیل 1: جمعی از شیعیان معتقدند بهترین وقت برای قیام همین ایام است. در همه جا مردمی هستند که آرزو دارند در رکاب حضرت بجنگند.

ابوجعفر: هنگام قیام و ظهور را خداوند تعیین می کند و تا آن هنگام وظیفه ما انتظار است و انتظار یعنی نفی وضعیت های موجود که ظالمانه اند.

وکیل 2: بسیاری از مردم می پرسند غیبت حضرت چرا طولانی شده است؟ چه باید بگوییم ابوجعفر؟

ابوجعفر: طولانی؟ هنوز بیست سال هم از ولادت حضرت نگذشته و هنوز بسیاری از دوستان و یاران، امام را می بینند! غیبت شاید صدها سال و شاید بیش از هزار سال طول بکشد. خداوند داناست، اما برادران من، وظیفه ماست که مفهوم غیبت را بیان کنیم. امام برای هرکس که بخواهد، حاضر است. همه جا و همه وقت. کافی است چشم بگشاییم تا او را ببینیم. تا بیرون خانه ایستاده ایم صاحب خانه از نظر ما غایب است. ماییم که از محضر او غایبیم. مگر نه اینکه هر آدمی باید مجاهده کند تا به آن درجه از بینش و شعور برسد که چشم دلش باز شود و به آگاهی الهی برسد؟ مجاهده برای دیدار امام نیز از همین گونه است. ما و جامعه ما باید بکوشیم تا به سطح والای دیدار امام دست پیدا کنیم. دیدار امام دیدار جسم او نیست. همچنان که در زمان پدران بزرگوارش نیز مردمی بودند که امام را می دیدند، اما حقیقت امام برایشان غایب بود. این تلاش، مجاهده برای رستگاری است. رستگاری فردی و رستگاری جمعی.

وکیل 3: درباره قرمطیان چه می گویند؟ آنها نیرو گرفته اند.

ابوجعفر: امام فرموده اند من آنها را نفی می کنم و شیعیان باید خود را از آنها مبرا کنند. قرمطیان قتل مسلمانانی که با آنها بیعت نکنند جایز می شمارند و

ص:204

غرضشان کسب قدرت است نه اصلاح امور. فقرا به آنها پیوسته اند؛ زیرا کسانی که در فقر و ظلم به سر می برند به هر بانگی که از بهبود معیشت و اصلاح جامعه سخن بگوید لبیک می گویند، اما گوش کنید. از طرف ناحیه مقدسه به من دستور رسیده است به شما بگویم تا یک سال به زیارت سیدالشهدا در کربلا و مزار امامان همام در سامرا نروید. (همهمه بین حضار می پیچد)

وکیل 4: چرا ابوجعفر؟ این به راستی امر امام است؟

ابوجعفر: وای بر من اگر سخنی از خود را به حضرتش منسوب کنم. بدانید که جاسوسانی می خواهند با نفوذ در میان زائران سیدالشهدا، به اسرار ما پی ببرند. این فرمان را به گوش همه شیعیان برسانید. دیگر اینکه در بلاد خود با دقت و امانت رفتار کنید و از دخالت در حوزه مسئولیت وکلای دیگر بپرهیزید. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته. همه برمی خیزند. جمعی به سوی ابوجعفر می آیند. ابوجعفر به حسین بن روح رو می کند. پیامی برای دوستت دارم. باید هرچه زودتر به او برسانی.

ص:205

هر ستمی می خواهند می کنند. هنوز پایه های خلافت معتضد محکم نشده. می توان با یک تکان، ارکان آن را به هم ریخت.

حسین: شنیدی آنچه باید به تو می گفتم.

شیمله: و من می پذیرم. آری حسین بن روح، با جان و دل می پذیرم، اما بگذار بگویم ما در زمان معتمد فرصت قیام را از دست دادیم. من از انتظار خسته شده ام.

حسین: خستگی آغاز شکست است شیمله. صبور باش. آن کس که تو از انتظار آمدنش خسته ای، برای ظهور از همه بی تاب تر است. به خدا قسم از زبان نایب آن امام شنیدم که گفت در موسم حج، حضرتش را دیدم که پرده کعبه را گرفته بود و می فرمود: «پروردگارا! وعده ای که به من داده ای عملی کن» و بازمی فرمود: «پروردگارا! به وسیله من، از دشمنانت انتقام بگیر!» شیمله، تو امروز را می بینی و او امروز و فردا و پس فردا و پسان فردا را. کدام یک آگاه ترید؟

شیمله: جان من و خاندان من فدای او. گوشم می شنود و دلم اطاعت می کند حسین، اما سینه ام تنگ است. مرگ را دوست تر دارم!

ص:206

می زنم نه ترس!

عبدالله: ترسوها اطاعت می کنند! من به تو می گویم بیا اساس دنیا را به هم بریزیم، بنای تازه ای برپا کنیم. تو از اطاعت حرف می زنی؟ اطاعت کن مانعت نمی شوم، اما به رهبرانت نشان بده چه جنمی داری. نشان بده چه کارها می توانی بکنی. (لبخند می زند) تو سرداری شیمله. شاید در ظاهر از سربازی که بدون اجازه تو رفته و سر فرمانده دشمن را برایت آورده خشمگین شوی، اما در دل تحسینش می کنی. چون باعث پیروزی تو شده. غیر از این است! (شیمله کمی به فکر فرو رفته) اگر آن سرباز قبل از شبیخون از تو اجازه بگیرد ممکن است اجازه ندهی، بگویی خودت را به کشتن می دهی، ولی ته دلت می گوید کاش به حرف من گوش نکند و برود!

شیمله: (در سکوت می اندیشد فقط صدای پارو زدن هایش می آید. شیمله دست از پارو زدن می کشد) اما اگر آن سرباز شکست بخورد و کشته شود؟

عبدالله: مگر در کار ما احتمال شکست وجود دارد؟ من عبدالله بن مهتدی ام و تو محمد بن حسن بن سهل شیمله. پسر خلیفه ای و سردار لشکری! شکست؟ محال است برادر! دست از تردید بردار و دل به دریا بزن! من تعهد می کنم روزی همان ها که تو را از این کار منع می کنند تحسینت کنند و بگویند تو درست همان کاری را کردی که ما آرزو داشتیم انجام دهیم. آخر مگر نه اینکه در پی حقند؟ پس، از مرگ ظلم، خوشحال می شوند!

شیمله باز پارو می زند. در سیاهی دور می شوند.

ص:207

پاسبانی رد می شود. مغازه دارها که می فهمیم با هم صحبت می کرده اند ساکتند. پاسبان به آنها نگاه می کند و قدم زنان می گذرد.

مغازه دار 1: (به مغازه دار 2) گمان نکنم درست بگویی! قرمط از کرمیته گرفته نشده، بلکه یک نوع خط است. مردی به نام حمدان آن را اختراع کرده. خطی معما گونه است.

مغازه دار 2: همان که گفتم! قرمط از کرمیته گرفته شده.

مغازه دار 3: چه فرق دارد؟ مهم این است که کارشان خیلی بالا گرفته. چند روستا را در اطراف کوفه تصرف کرده اند. صدهزار پیرو دارند.

مغازه دار 1: از هرکس که به آنها می پیوندد یک دینار می گیرند و می گویند برای امام پنهان است.

ثابت (مغازه دار 4): امام غایبی که قرمطیان می گویند کیست؟

شاگرد ثابت: (پسرکی ساده لوح به نظر می آید) عموی من او را می شناسد. (سکوت بر مغازه دارها مستولی می شود و به هم نگاه می کنند و به اطراف. کسی نیست)

ثابت: تو اینجا چه کار می کنی؟ گفتم داخل مغازه باش!

شاگرد: راست می گویم. عموی من قرمطی نیست، اما برای مردی دعوت می کند که نمی دانم نامش چیست. تازه دوست عبدالله بن مهتدی است. پسر خلیفه المهتدی!

ثابت که با چشمان گشادشده به پسرک می نگرد متوجه می شود مغازه دارهای دیگر خود را به داخل مغازه هایشان کشانده اند. سر برمی گرداند مردی کنار او ایستاده. مغازه دار از ترس نزدیک است پس بیفتد.

مرد: (گویی بی خبر است از آنچه گفته شده) صابون خوب می خواستم!

ثابت: صابون خوب.... دارم... دارم...بیایید.

ص:208

با ترس به مرد نگاه می کند. مرد لبخند می زند. ثابت عقب عقب وارد مغازه می شود. شاگرد احساس ناخوشایندی پیدا کرده. نمی داند چه کند. وارد مغازه می شود. مغازه دار انگار اختیار دست و پایش را از دست داده. چند صندوق صابون را واژگون می کند. خریدار متعجب است.

شاگرد: صابون زرد هست و سفید. کدامیک را می خواهید؟

مرد: کدام بهتر است؟

شاگرد: از هر دو می برند. شما سفید ببرید. خوشبوتر است. چقدر می خواهید؟

مرد: پنج قالب.

شاگرد پنج قالب را در بندی می بندد و به دست مرد می دهد. مرد سه سکه از آستین در می آورد و به شاگرد نگاه می کند.

شاگرد: دو سکه کافی است!

خریدار دو سکه را در دست شاگرد می گذارد و با تعجب، آخرین نگاه را به ثابت می اندازد و می رود. به محض رفتن او مغازه دار به سوی شاگرد حمله ور می شود.

ثابت: پسر ابله!

شاگرد: چه شده؟

ثابت: خودت که هیچ، فدای سرم. مرا بدبخت کردی!

شاگرد: نمی فهمم چه می گویید!

ثابت: معلوم است که نمی فهمی. چون نفهمی و من از تو نفهم تر که تو را در مغازه ام نگه داشته ام. (از ترس سر خود را در دست می گیرد) وای خدایا! اگر این مرد، جاسوس باشد چه کنم؟ اگر حرف هایت را شنیده باشد چه کنم؟ وای!

ص:209

شاگرد: (آهسته) نگاه کنید!

ثابت بیرون را نگاه می کند. مرد خریدار جلوی در ایستاده و داخل را می نگرد. ثابت به لرزه می افتد. خریدار با دقت نگاه می کند و سپس وارد می شود.

ثابت: (از ترس می لرزد) چه می خواهید؟

مرد: گفتید تفاوت صابون های زرد و سفید چیست؟

شاگرد: (ترسیده است) سفیدها خوش بوترند. کمی عطر در ساخت آن به کار می برند.

مرد: خب. پس بهتر است. (می رود)

ثابت تقریباً پس افتاده است. به دیوار تکیه داده. شاگرد هم که ترسیده به او می نگرد.

ص:210

ثابت: انگار در این شهر زندگی نمی کنی. از هر سه نفر، چهار نفرشان جاسوس اند!

همسر: اگر جاسوس بود تا به حال خبر داده بود دستگیرت کرده بودند.

ثابت: نخیر! صبرمی کنند ببینند خودم خبرمی دهم یا نه. اگر خبر ندهم می فهمند من هم اهل فتنه و آشوبم!

همسر: (دوباره دراز می کشد) صبح با خیال راحت برو در مغازه را باز کن. اگر مرد خریدار دوباره آمد، حتماً بو برده. اگر هم نیامد که خبری نیست.

چشم هایش را می بندد. ثابت به او نگاه می کند. از کنار بستر خود، بالا پوشش را برمی دارد و آهسته از در اتاق بیرون می رود.

ص:211

می کند. عبیدالله ادامه می دهد) کدام محمد بن حسن؟ چه کاره است؟

شاگرد: من... به خدا...

قاسم: بوزینه! (خنجر می کشد و زیر گلوی جوانک می گذارد)

شاگرد: لشکری است.

(قاسم و عبیدالله با تعجب به هم می نگرند)

عبیدالله: کنیه اش چیست؟ لقبش چیست؟ حرف بزن بزمجه!

شاگرد: همه به او شیمله می گویند.

سرباز از شدت تعجب شاگرد را رها می کند. شاگرد به زمین می افتد. عبیدالله از تعجب دست بر صورت می کشد و رو برمی گرداند. دو قدم دور می شود. قاسم و سرباز به او می نگرند. وزیر همچنان در تأمل است. رو برمی گرداند و با دست به سرباز اشاره می کند. سرباز پسرک را کشان کشان می برد.

قاسم: به خلیفه خبر دهیم یا دستگیرش کنیم؟

وزیر: من به خلیفه خبرمی دهم و تو برای دستگیری اش برو!

ص:212

در می آوریم.

عبدالله: چنین راهی وجود ندارد. بهترین راه همان حمله ناگهانی است. (با انگشت نشان می دهد) من از این طرف، باب الصغیر، با دویست سرباز....

شیمله: هنوز هم می گویم دویست سرباز برای حمله از این طرف زیاد است. حمله اصلی باید از طرف باب السوق باشد با هفتصد تن.

عبدالله: تو فرماندهی اما...

شیمله: اما نباید خطر سرداران ترک را فراموش کرد. ما در این باره کم صحبت کرده ایم. اگر بعد از کنار زدن معتضد، از در مخالفت با ما در آیند کارمان دشوار می شود. بدر خادم، مسرور، ترک بن عباس....

عبدالله: آنها وقتی ببینند خلیفه منم، مردی از آل عباس، موافقت می کنند.

شیمله: برای آنها مهم این است که خلیفه دستشان را در غارت و چپاول باز گذارد، تو می توانی چنین اجازه ای بدهی؟

عبدالله: البته نه...، اما کنار خواهیم آمد.

شیمله: (برمی خیزد و قدم می زند) هر وقت به سرداران و سربازان ترک فکر می کنم احساس می کنم بی گدار به فکر عبور از آبیم. نیروی اصلی لشکریان، آنها هستند.

عبدالله: باید سرداران ترک را در برابر عمل انجام شده قرار داد. مردم بغداد هم با ما خواهند بود. مطمئن باش من به سرداران ترک، منصب های بهتری می دهم. البته برای آرام کردنشان بعد یک به یک...

شیمله: و این یعنی فریب، یعنی دروغ، یعنی ظلم. یعنی آغاز یک خلافت مستبدانه دیگر.

عبدالله: زود قضاوت نکن شیمله. نکند می خواهی مثل علی بن ابی طالب خلافت کنم؟ بایستم و بگویم همه دزدی ها تمام! دکان اسراف و تبذیر و چپاول و ریا و دروغ تخته! فقیر و غنی، سرباز و سردار در برابر قانون

ص:213

یکسان!؟ هان!؟ باور کن چنین حکومتی یک روز هم دوام نمی آورد شیمله. فکر کن! قدم به قدم باید پیش رفت.

شیمله: (پیش می آید و حصیر را روی نقشه می اندازد) پیمانی که با تو بستم با خون استوار است. حتی اگر هیچ کس کمکم نکند حاضرم به تنهایی به قصر معتضد حمله کنم، اما بعد چه؟ ترس من از حمله نیست، از بعد از آن است. از وقتی که حکومت را به دست گرفتی! از وقتی که فهمیدی برای بقای خود باید به همان راهی بروی که پیش از تو رفته اند! عبدالله! همه نقشه های ما برای حمله است، اما اصلاً فکر نکرده ایم بعد از حمله و پیروزی چه نقشه ای باید داشته باشیم. بگذار فکر کنیم!

عبدالله با خشم برمی خیزد و بدون حرف به سوی در می رود. در اتاق را بازمی کند. در چهارچوب آن می ایستد و کمی مکث می کند. رو می کند به سوی شیمله.

عبدالله: همه نیت تو آن است که خلافت را به دست کسانی بسپاری که از من شایسته تر می دانی!

از در خارج می شود و در را محکم به هم می زند، اما بی درنگ با حالتی افسرده به داخل برمی گردد و در را پشت سر خود می بندد و به آن تکیه می دهد. شیمله با تعجب به او می نگرد. تیری، چوب نازکِ در را می شکافد و تا نیمه از آن می گذرد. تیر درست در کنار صورت عبدالله بیرون می آید. عبدالله به کناری می پرد و شیمله از جا می پرد. سر و صدایی برمی خیزد.

عبدالله: سربازان!

شیمله در را بازمی کند و بیرون می رود. خانه در محاصره کامل است. سر بام ها پر از سرباز است. تیراندازها به سوی شیمله و خدمتکاران که بهت زده

ص:214

وارد حیاط شده اند و زن ها، نشانه رفته اند. ضربات شدیدی به در کوبیده می شود.

شیمله: (بانگ می زند) در را باز کنید!

خدمتکاری می دود و در را بازمی کند. سربازان به داخل هجوم می آورند. قاسم در میان آنهاست. قاسم به وسط حیاط می آید.

قاسم: هر مقاومتی بیهوده است شیمله!

شیمله: حمله برای چیست پسر وزیر؟

قاسم: (به سوی اتاق می رود. عبدالله را پشت سر شیمله می بیند) بَه! عبدالله بن مهتدی هم اینجاست. خدا کند رشید هم باشد! (می خواهد وارد اتاق شود. شیمله دست جلوی در می گیرد و مانع می شود)

شیمله: چه می خواهی؟

قاسم: هیچ! (به سوی سربازها می رود، کنار آنها می ایستد و فرمان می دهد) دستگیرشان کنید!

سربازها هجوم می برند، جیغ و فریاد خدمتکاران برمی خیزد. دمی بعد شیمله و عبدالله مهتدی دستگیر شده اند. آنها را به وسط حیاط می آورند. قاسم به سوی اتاق می رود. پیش از ورود به اتاق رو به شیمله می کند و به تمسخر می گوید

قاسم: حالا اجازه هست؟ (وارد اتاق می شود. قدمی می زند و بیرون می آید و به سربازها دستور می دهد) همه جا را بگردید! خوب!

(سربازها پراکنده می شوند برای جست وجو. قاسم به سوی شیمله می رود و می پرسد) رشید کجاست؟ مگر بعد از زندان به خانه تو نیامد؟

شیمله: رفت. جاسوس هایتان باید بدانند!

ص:215

قاسم: حیف شد. اگر او هم بود پیروزی ام کامل می شد. ولی مطمئنم در نقشه شما برای فتنه نقش مهمی دارد.

عبدالله: کدام نقشه؟ کدام فتنه پسر وزیر؟

قاسم: (پوزخند می زند) معلوم می شود.

(سربازها از جست وجوی خود در اتاق ها برمی گردند. یک شمشیر آورده اند. یک زره و چند کتاب)

سرباز 1: سرورم هرچه هست اثاث و ظرف است. به جز اینها!

قاسم کتاب ها را نگاه می کند و چون توجهش را جلب نمی کنند آنها را یک به یک کنار می اندازد، اما یکی از آنها در دستش می ماند. با دقت تورق می کند و رو به شیمله نام کتاب را می خواند.

قاسم: «فتنه زنگیان»! پس این کتاب را تو نوشته ای شیمله کاتب! (ورق می زند و جمله ای را می خواند) در این روز تیری بر سینه الموفق نشست (از زیر چشم به شیمله می نگرد) الموفق یا امیر الموفق؟! (باز می خواند، جایی دیگر را) رشید در این شبیخون بیست زنگی را اسیر گرفت و با پیروزی بازگشت. (زیر لب!) رشید! (تورقی می زند و زیر لب می گوید) باید نامی از من هم باشد. (تورق می کند و می یابد) هان! شبیخون قاسم پسر عبیدالله بن سلیمان شکست خورد. زنگیان بر آنها کمین زدند و عده ای را کشتند. قاسم بن عبیدالله کوشید گناه شکست را به گردن من که شیمله ام بیندازد. (خشم وجود قاسم را در برمی گیرد و فریاد می زند) دروغگو!

شیمله: حتی کلمه ای به دروغ ننوشته ام.

قاسم: (فریاد می کشد) آتش بیاورید! (سربازی با مشعل جلو می آید.)

شیمله: (نگران) نه!

قاسم: (به او نگاه می کند) حتماً چون سال ها برای نوشتن آن زحمت کشیده ای؟! (آتش را از سرباز می گیرد) چقدر لذت دارد یک عمر زحمت

ص:216

دیگران را به یک لحظه سوزاندن!

شعله را در جان کتاب می اندازد. شیمله بیهوده تلاش می کند خود را از دست سربازان برهاند و به کتاب برساند. قاسم تبهکارانه می خندد. کتاب می سوزد و خاکستر می شود. چهره شیمله در پس هرم آتش، انگار بخشی از کتاب است که آتش گرفته است.

ص:217

شیمله: او پسر برادر من است! خدایا! او را به چه گناهی به این حال انداخته اید!

عبیدالله: بگویید حرف بزند!

قاسم: (به سوی جوانک می رود) حرف بزن!

(جوانک بی حال تر از آن است که بتواند حرف بزند. قاسم خود می گوید)

گفته است عموی من، شیمله به همراه عبدالله بن مهتدی مردم را به سوی امامی پنهان دعوت می کند. (قاسم با شدت جوانک را تکان می دهد) این حرف را زده ای یا نه؟ (جوانک سر تکان می دهد. قاسم به خلیفه می نگرد و خلیفه به شیمله)

خلیفه: امام پنهان! حرف بزن.

شیمله: چگونه سخنی که جوانکی ناپخته بر زبان آورده می پذیرید؟ جوان ها در این سخن بسیار لاف و گزاف می زنند.

خلیفه: (به عبدالله) تو در این باره سخنی از شیمله نشنیده ای؟

عبدالله: هرگز! اگر چنین حرفی می زد بی درنگ به شما خبرمی دادم!

خلیفه: قلبم آرام گرفت، اما جوانک هرچه ناپخته و خام باشد چنین دروغی نمی گوید. (به قاسم) از آنها حرف بکش!

قاسم به سربازها اشاره می کند. سربازها با شلاق به جان شیمله و عبدالله می افتند. سربازی، برادرزاده شیمله را می برد پشت همان در می اندازد.

خلیفه: شیمله! آیا عبدالله به تو نگفت قصد دارد خلیفه شود؟ (شیمله ساکت است.) آنقدر بزنید تا حرفی بزند. (رو به عبدالله می کند) این مرد نگفت آن امام پنهان کیست؟ (عبدالله ساکت است.) پس بزنید!

(هر دو در سکوت، درد را تحمل می کنند. خلیفه به خشم می آید و فریاد می کشد) اگر شلاق فایده نکرد با شمشیر بزنید!

ص:218

دو سرباز شمشیر می کشند و روی سینه عبدالله و شیمله قرار می دهند و آهسته آهسته فشار می آورند. شیمله همچنان خاموش است، اما عبدالله ناگهان به صدا در می آید:

عبدالله: می گویم! دست نگه دارید!

خلیفه و قاسم و عبیدالله لبخند رضایتی می زنند و شمشیرها برداشته می شود و شکنجه پایان می یابد. خلیفه به سوی عبدالله قدمی پیش می رود. عبدالله از درد به گریه افتاده.

عبدالله: همه چیز را می گویم! من فریب خوردم! (به خلیفه) مرا ببخش پسر عمو!

عبیدالله: امیرالمؤمنین می بخشد. به شرط اینکه همه چیز را بگویی.

عبدالله: همه چیز را از این مرد (شیمله) بپرسید. گفت امام پنهان علویان را می شناسد. گفت تو از آل عباسی. پیش بیفت تا لشکری را همراه تو کنم که خلیفه را _ پناه می برم به خدا، پناه می برم به خدا _ (جمله را جور دیگری ادامه می دهد) تا تو را خلیفه کنم.

(شیمله با حیرت و تأسف به عبدالله می نگرد)

شیمله: از خدا بترس پسر مهتدی. گناهی در محضر او بزرگ تر از دروغ نیست.

عبدالله: (به خلیفه) دروغ نمی گویم پسر عمو. در خانه اش اتاقی است که زیر حصیر آن نقشه ای از کاخ شما کشیده شده. برای حمله.

خلیفه: (به شیمله) به خدا اگر راست نگویی چنانت می کشم که برای ابد عبرت دشمنان آل عباس شود. آن امام پنهان که می گویی کیست؟

شیمله: به سخن مارمولک حقیری چون پسر مهتدی اعتماد می کنی؟

خلیفه: تو را می شناسم محمد بن حسن. می دانم هیچگاه دلت با ما نبوده است. حرف بزن.

ص:219

شیمله: حرفی ندارم.

عبیدالله: وای بر تو. می خواهی بدنت را با مقراض تکه تکه ببرند؟ اگر امام پنهان علویان را می شناسی یا کسانی که او را می شناسند، می شناسی بگو و جان به در ببر. (با ملایمت) تو به راستی بر چه عقیده ای هستی شیمله؟ آیا قرمطی هستی؟

شیمله: هرگز.

عبیدالله: اگر قرمطی نیستی پس علوی هم نیستی، چون هر دو یکی هستند.

شیمله: نمی دانم چه می گویید! این قدر می دانم که قرمطی نیستم.

خلیفه: باید زبان تو را با داغ و درفش باز کرد. پسر برادرت و عبدالله بن مهتدی هر دو گواهی داده اند تو به امامی پنهان معتقدی. پس راه رهایی از این زندان نداری، حتی اگر هزار بار انکار کنی.

شیمله: هرچه می خواهید بکنید.

قاسم: سرورم اجازه می دهید من از او حرف بکشم؟ (خلیفه اشاره می کند هرچه می خواهی بکن. قاسم دستور می دهد) آن جوانک را بیاورید. پسر برادر این مرد را.

(طالب را از اتاقکش بیرون می کشند. شیمله نگران شده است. خلیفه لبخند می زند. قاسم دستور می دهد) دست ها و پاهای این پسر را یک به یک قطع کنید! همین حالا!

(سربازها روی سینه پسرک که از درد فریاد می زند می نشینند و او را نگه می دارند)

شاگرد: (ناله می کند) عموجان!

سربازی کنده می آورد و زیر یکی از بازوهای جوانک می گذارد و سربازی دیگر تبر برمی دارد که دست او را قطع کند.

شیمله: (فریاد می کشد) نه! می گویم.

خلیفه: (لبخند می زند) احسن! آفرین! حرف بزن.

ص:220

شیمله: من علوی ام و آن امام پنهان که مردم را به طرف او دعوت می کردم فرزند حسن بن علی عسکری است.

خلیفه: (به عبیدالله و قاسم) وای بر شما! او از که حرف می زند؟!

عبیدالله: شاید... نمی دانم.

شیمله: از موعود فضیلت و عدالت. همان که از نامش هم می ترسید!

عبدالله بن مهتدی: (به خلیفه) نگفتم پسرعمو؟!

شیمله: دهانت را ببند حشره ناچیز!

خلیفه: کجاست؟ چه کسانی او را می شناسند؟ بگو!

شیمله: او را ندیده ام و جای او را هم نمی دانم، اما اگر هم بدانم نخواهم گفت، حتی اگر ریزریزم کنید و بسوزانید.

خلیفه: (به قاسم) او مال توست. ریزریزش کن و بسوزان تا هرچه می داند بگوید. (می رود)

عبدالله بن مهتدی: (ناله می کند) پسرعمو!

خلیفه: این جانور بیچاره را هم آزاد کنید. زندان برایش کافی است. (به ریشخند) قوم و خویش من است!

خلیفه می رود. عبیدالله بن سلیمان اشاره می کند. نگهبانی دست و پای عبدالله مهتدی را بازمی کند.

عبیدالله بن سلیمان: (به پسر مهتدی) رأفت خلیفه را دیدی؟

عبدالله مهتدی: جان من فدایش، جان من فدایش. فرمود من قوم و خویش او هستم! (عبیدالله بن سلیمان می رود. سربازان پسر برادر شیمله را هم می برند. عبدالله مهتدی به نگهبانش می گوید) باید مواظب من باشید. من قوم و خویش خلیفه ام.

در این مدت، قاسم مشغول زدن شیمله شده است با تازیانه.

ص:221

معتضد با خستگی وارد می شود. خود را در گوشه ای روی مخدّه ها می اندازد و چشم می بندد. صدای باز شدن در او را به خود می آورد. غلامی وارد شده است.

غلام: سرورم!

(معتضد با دست به او دستور می دهد بیرون برو، اما غلام نمی رود و می گوید) کسی آمده است که فرموده بودید هر وقت آمد او را به نزد شما بیاوریم. بغراخان ترک.

معتضد: (بی حال و خسته) چه می خواهد؟

غلام: ساعتی است منتظر است. می گوید حتماً باید شرفیاب شود.

معتضد: بگو بیاید.

غلام بیرون می رود. بغرا بلافاصله وارد می شود. از هیجان زبانش بند آمده است. خود را روی زمین می اندازد.

بغرا: امیر من!

معتضد: بگو.

بغرا: (نفس نفس می زند) قلبم نزدیک است از دهانم بیرون بزند امیرالمؤمنین. آنچه می خواستید به دست آوردم. (چهار دست و پا پیش می آید. خلیفه نیم خیز می شود) پیدا کردم امیر!

معتضد: (باور نمی کند) باور نمی کنم بغرای ترک!

بغرا: برایم خبر آوردند او درست در همان جاست که هیچ کس انتظار ندارد. در خانه خودش. همانجا که سردابه ای دارد که در آن ناپدید شد.

معتضد: از کجا می دانی؟

بغرا: چند تن از شیعیانش گفته اند مدنی است او در همان خانه پدری است. خودم رفتم و آن خانه را دیدم. در سامرا. خانه ای که حسن بن علی عسکری در آن زندگی می کرد. (غلام دوباره وارد می شود)

ص:222

معتضد: بیرون!

غلام: (سر خم می کند) سرورم. این بار هم کسی آمده است که فرموده اید هر وقت آمد به شما خبر دهیم. رشید آمده است.

معتضد: (به فکر فرو می رود و لبخندی محو بر لبش می گذرد) بگو بماند تا بیایم. (غلام بیرون می رود)

ص:223

می زند) کدام احمقی غذا خواست؟! (سینی غذا واژگون می شود و می ریزد. غلام با تحیر می ماند که چه اتفاقی افتاده. معتضد جلوی در که می رسد به بغرا رو می کند) مردی در زندان است که دیگر به آنچه می گوید یا نمی گوید نیاز نداریم. کشتن او را به تو هدیه می کنم بغرای بزرگ.

بغرا: شیمله؟

خلیفه: مرگش باید عبرت دیگران شود!

(خلیفه بیرون می رود. بغرا برمی خیزد و به خود نگاه می کند)

بغرا: (به خود) بغرای بزرگ!

غلام با تعجب به او می نگرد. بغرا می رود. در بخش دیگر، خلیفه به سوی سرسرایی می رود که رشید آنجاست. آهسته در را بازمی کند. رشید پشت به خلیفه دارد و با شمشیری که بر دیوار است بازی می کند.

خلیفه: (شیطنت وار نجوا می کند) رشید! (رشید مردد است که صدایی شنیده یا نه. رو برمی گرداند و خلیفه را می بیند. خلیفه تکرار می کند) برادر من! (به سوی هم می آیند و یکدیگر را در آغوش می گیرند)

رشید: سرورم!

خلیفه: چه کسی به تو آموخته است همیشه به موقع بیایی؟! همیشه!

رشید: باید پیش از این می آمدم.

خلیفه: اگر امشب نمی آمدی می فرستادم دست بسته بیاورند. بیا! (دست او را می گیرد و به سوی راهرویی می کشاند) کجا بودی؟ چه می کردی؟

رشید: زندگی می کردم سرورم.

خلیفه: زندگی! گمان نکنم بلد باشی زندگی کنی! مثلاً چه می کردی؟ نه زنی، نه عیش و عشرتی! رشید تو واقعاً بی دست و پایی!

ص:224

رشید و خلیفه از دری وارد باغ می شوند.

رشید: چطور بگویم سرورم. خبری شنیدم که سراسیمه خودم را به اینجا رساندم.

خلیفه: (می ایستد) چه خبری؟

رشید: برای دیدن شیمله به خانه اش رفتم....

خلیفه: او در زندان است! به جرم خیانت! به جرم توطئه. اجازه نمی دهم وساطت کنی رشید. اجازه نمی دهم.

رشید: بگذارید من با او صحبت...

خلیفه: گوش کن رشید. از وساطت برای شیمله، کارهای مهم تری هم هست. تو سردار منی! برادر منی! به تو نیاز دارم. (به دور و بر نگاه می کند) همین امشب. همین حالا باید به سامرا بروی، همین حالا.

رشید: (نگران) چه اتفاقی افتاده؟

خلیفه: فقط گوش کن! به سامرا برو. به محله عسگر. بلدی؟

رشید: آری.

خلیفه: مسجد بزرگی آنجاست. در کنار مسجد کوچه ای است بن بست.

رشید: مسجد را می شناسم.

خلیفه: در ته کوچه، خانه ای هست با دروازه بزرگ. از سر کوچه، درِ خانه پیداست. به در می زنی. سه ضربه. پیرمردی سیاه در را بازمی کند. به او کاری نداشته باش، اما هر کس دیگری در آن خانه بود بکش و سرش را برای من بیاور.

رشید: چه کسی در آن خانه است؟

خلیفه: بزرگ ترین دشمن من. بیش از این چیزی نپرس. راه بیفت.

رشید: تنها بروم؟

خلیفه: برای اطمینان دو سرباز لایق را هم با خودت ببر. گوش کن رشید.

ص:225

این کاری بس بزرگ است که تو را برای آن می فرستم.

رشید: چرا با سربازان بیشتر نروم.

خلیفه: کار باید در سکوت انجام شود. هیچ کس حتی همسایگان آن خانه نباید خبر شوند. نه کسی باید فرصت کند بگریزد و نه کسی سر و صدایی بشنود. می فهمی چه می گویم رشید؟

رشید: آری امیر.

خلیفه: همه خلافت من در گرو کار توست. برو!

رشید: برای آخرین بار خواهش می کنم سرورم. (دست خلیفه را می گیرد) شیمله را به من ببخشید. او را به من بسپارید.

خلیفه: (فکر می کند و به رشید خیره می شود) حتی اگر پدرم از من چنین درخواستی می کرد نمی پذیرفتم. او را به تو بخشیدم. برو و برگرد و از زندان آزادش کن.

رشید: (از شادمانی می خندد) سرور مهربان من!

(به سرعت می رود)

ص:226

سربازها پیکر شیمله را بر دوش می اندازند و به راه می افتند.

ص:227

سامیه: خدایا، کدام حادثه در کجای دنیا در حال وقوع است که دل ما را این همه آشفته کرده است؟

آسمان شب با هزاران ستاره خاموش است.

ص:228

رشید و سربازان در ابتدای کوچه پیدا می شوند. یکی از سربازان مسن است و دیگری جوان.

رشید: همین کوچه است. (از اسب پیاده می شود) اسب ها را همین جا می بندیم.

سرباز مسن: (خانه با دروازه بزرگ را در ته کوچه نشان می دهد) و حتماً همان خانه!

رشید: (متعجب) از کجا می دانی؟

مسن: اما آن خانه خالی است. هفده سال است کسی آنجا زندگی نمی کند.

سرباز جوان: تو از کجا می دانی هلال؟

مسن: تا پانزده سال پیش من در همین محله زندگی می کردم. اینجا محله لشکری ها و سربازها بود. در آن خانه، حسن بن علی عسکری زندگی می کرد، پیشوای علویان.

رشید: از کجا می دانی خالی است؟

مسن: وقتی حسن بن علی درگذشت خانواده اش به مدینه بازگشتند. خلیفه المعتمد او را زهر داد. اگرچه خلیفه انکار می کرد، اما همه می دانستند کار، کار اوست. خلیفه، حسن بن علی را در این خانه، در محله لشکری ها خانه داده بود که در محاصره باشد. (به سوی خانه می روند. آهسته و با احتیاط)

رشید: او چگونه مردی بود؟

مسن: راست بگویم یا دروغ سردار؟

رشید: این چه سؤالی است؟ چرا دروغ؟

مسن: اگر راست بگویم از شما می ترسم، اگر دروغ بگویم از خدا.

رشید: راست بگو مرد!

مسن: شریف تر از او در زندگی ندیده ام سردار. هیچ کس حق نداشت با او صحبت کند، اما من سه بار پنهانی با او حرف زدم.

ص:229

جوان: چه گفت؟

مسن: مرا سفارش کرد به محبت به مردم و رعایت انصاف. هرگز ندیدم از کسی کمکی بخواهد یا از تبعید و تنهایی خود و خانواده اش گلایه کند.

در پشت خانه ایستاده اند، دست به شمشیر. رشید اشاره می کند. شمشیرها را آهسته می کشند. رشید سه ضربه به در می زند. کمی سکوت.

مسن: (آهسته) خانه خالی است!

اما صدای پایی می آید. به هم نگاه می کنند و آماده می شوند. پیرمرد سیاه، یاقوت، درِ خانه را بازمی کند. شمشیر رشید بی درنگ بر گلوی پیرمرد قرار می گیرد. پیرمرد فانوسی به دست دارد. رشید با اشاره انگشت، پیرمرد را به سکوت فرامی خواند. وارد می شوند.

ص:230

گوش می کنند. انگار صدایی می آید. رشید نزدیک پله ها می شود. تاریک است. اشاره می کند به سرباز مسن.

رشید: (آهسته) فانوس! (سرباز مسن فانوس را می گیرد و پیش می آورد. پله ها زیاد است و پایان آنها به تاریکی می پیوندد. رشید گوش می کند) صدای آب است!

مسن: (با تعجب) آب؟ نکند آب انبار است.

جوان: مثل صدای امواج دریاست. آب انبار چنین صدایی ندارد.

رشید: باید پایین برویم.

جوان: با این چه کنم؟ (منظورش این است که با پیرمرد چه کنم. پیرمرد با آرامش و سکوت به آنها نگاه می کند)

رشید: (به پیرمرد) این چه صدایی است؟

(پیرمرد به زبان خود اشاره می کند یعنی لالم و سپس به گوش خود یعنی کر هستم)

جوان: کرولال است.

رشید: دستش را ببند و بگذار همین جا بماند!

جوان دست او را با بندی می بندد و رهایش می کند. پیرمرد کنار حوض وسط حیاط می نشیند. رشید و سربازها با احتیاط از پله ها پایین می روند. در پایین پله ها اتاقی نسبتاً بزرگ وجود دارد که آجر فرش است. اینک صدای امواج با وضوح تمام شنیده می شود.

جوان: به خدا این صدای دریاست!

بر دیوارهای اتاق چند در مثل در کمد وجود دارد. رشید با احتیاط یک به یک آنها را بازمی کند. اشکاف های خالی هستند.

مسن: (دست به دری می زند) از پشت این در باد می آید.

ص:231

رشید: پیرمرد خدمتکار چگونه صدای در زدن ما را شنیده بود، در حالی که هم کر است هم لال؟!

جوان: جوری به ما نگاه می کرد انگار منتظر ما بوده!

هر سه با تعجب به هم نگاه می کنند. رشید دری که از پشت آن باد می آید بازمی کند. ناگهان موجی از صدا و نسیم به درون می وزد. فانوس خاموش می شود. نور مهتاب همه جا را روشن کرده است. دریایی در پشت در است که امواجش بر سر هم می غلتد و در زیر مهتاب چون نقره می درخشد. در میانه امواج، مردی در ستونی از نور، نماز می خواند، بی تشویش. انگار که بر زمین ایستاده است. در نور مهتاب و انعکاس آن در آب و مه، انگار رؤیاست، خیال است. از حیرت، هر سه عقب می نشینند.

مسن: خدای بزرگ!

رشید: آیا آنچه من می بینم شما هم می بینید؟

جوان: به خدا من هم می بینم سردار.

رشید دست پیش می برد که آب را لمس کند. انگار باور نمی کند. دستش به آب می خورد.

رشید: آب است! (انگشت به دهان می برد) آب دریا!

جوان: شاید فرشته است.

رشید: ما را برای کشتن این مرد فرستاده اند؟!

جوان: (قدمی به سوی پلکان می رود) نباید در اینجا بمانیم سردار.

رشید: باید بمانیم! باید حقیقت را بفهمم!

جوان: جادوست.

مسن: (به طرف آب می رود) من سعی می کنم خودم را به او برسانم. (پای

ص:232

در آب می گذارد و قدمی پیش می رود. ناگهان زیر پایش خالی می شود و فرو می رود. رشید دست می برد و موی مرد را که در آب غوطه می خورد می گیرد و بیرون می کشد. سرباز مسن بر زمین می افتد، نفس نفس می زند)

رشید: حماقت کردی!

مسن: گرداب بود!

رشید: (قدمی پیش می رود و بانگ می زند) ای مرد! ای جوانمرد! که هستی؟ خوابی یا خیال؟ آدمی یا فرشته؟ صدای مرا می شنوی؟

مه غلیظی پیش می آید و مرد را در خود پنهان می کند. موجی به داخل سرداب می د ود. رشید دریچه را می بندد. همه جا تاریک می شود.

سرباز جوان: (در تاریکی) من می روم. (از پلکان بالا می رود)

مسن: چه کنیم سردار؟

رشید: گمان می کنی او که بود؟

مسن: شاید باور نکنید.

رشید: باور می کنم. بگو.

مسن: می گفتند از حسن بن علی عسکری فرزندی می ماند، اما هرچه گشتند او را نیافتند. می گفتند ناپدید شد. گمان می کنم این مرد همان فرزند ناپدید شده باشد.

رشید: خود اوست. به خدا قسم. بارها نام او را شنیده ام. معتضد همیشه در پی اوست. همچنان که پدرش در پی او بود. (خشمگین) خلیفه مرا به کشتن او فرستاده است. وای بر من! وای بر معتضد!

به سرعت از پلکان بالا می رود. در حیاط، پیرمرد فانوس دیگری روشن کرده و نشسته است. دست هایش باز است.

رشید: (به سرباز جوان) تو دست های او را باز کردی؟

ص:233

جوان: دست هایش باز بود. نمی دانم چطور توانسته باز کند.

رشید: (به پیرمرد) به من بگو آن که دیدم که بود. (پیرمرد اشاره می کند کر و لال است. رشید تقریباً التماس می کند) حرف بزن. حرف بزن.

پیرمرد خاموش است. رشید به سوی در می رود. دو سرباز در پی او.

ص:234

مردم می گریزند. بغرا به سوی شیمله می رود) وای بر تو شیمله. مردم را می بینی؟ همان ها که به قیام دعوت می کنی، حتی یک نفرشان از تو دفاع نمی کند. همه می گریزند! نگاه کن! (بغرا شمشیر می کشد و زیر گلوی شیمله می گذارد) خودت را بیهوده به کشتن دادی، چه به دست آوردی؟

شیمله: (سر به سوی آسمان بلند می کند و لبخندی می زند) همه آنچه می خواستم به دست آوردم و حتی بیشتر از آن.

بغرا شمشیر را در گلوی او فرو می کند. شیمله می میرد. بغرا بر اسب می نشیند. سربازان هم بر اسب می نشینند و می روند. در این مدت زنی روی بسته در گوشه ای شاهد ماجرا بوده است که گه گاه او را دیده ایم. مردم با رفتن سربازها اندک اندک جمع می شوند.

ص:235

رشید حرف نمی زند. فقط به سوی دار می رود. لحظه لحظه چهره اش دگرگون تر می شود. انگار به چیزی تردید کرده است. سر شیمله فرو افتاده و از دور قابل تشخیص نیست. رشید از اسب پیاده می شود. با نگرانی و اضطراب نزدیک می رود و یک باره با شناسایی شیمله بر جای خشک می شود. زیر لب زمزمه ای می کند. انگار می گوید شیمله و با قدم های بلند خود را به او می رساند. صورت شیمله را بلند می کند. آری، خود اوست. با دست صورت او را می گیرد و آهسته آهسته به زانو در مقابل او به زمین می نشیند. انگار توان ایستادن ندارد. دو سرباز و مردم با حیرت شاهد ماجرا هستند. ناگهان صدایی او را به خود می آورد. این صدای همان زن پوشیده روی است که در گوشه ای شاهد ماجرا بود. این زن عزیزه است.

عزیزه: او را بغراخان کشت.

رشید: (همچنان با اندوه سر به زیر دارد) او را خلیفه کشت.

عزیزه: خوشحالم که ریشه ظلم را شناخته ای سردار. به من بگو آیا سرانجام، سامیه را یافتی؟

رشید با حیرت سر برمی دارد. عزیزه صورتش را بازمی کند. چهره اش در اثر چندین سال گذر عمر و تغییراتی درونی، بسیار دگرگون شده است.

رشید: تو...! برده فروش....

عزیزه: نه. کسب و کارم دیگر برده فروشی نیست، بلکه جست وجوی آزادی است. (رشید با تعجب برمی خیزد) مدت ها پیش باید از بغداد می رفتم، اما به خاطر تو ماندم. دیدم شیمله را دار می زنند، مطمئن شدم تو را در اینجا خواهم دید. می دانی چرا شیمله کشته شد؟

رشید: (با صدایی گرفته) می دانم.

ص:236

عزیزه: چون در پی حق بود و مردم را به سوی امامی پنهان از خاندان علی می خواند. اما خودش هرگز آن امام را ندید. (رشید به شیمله می نگرد) مطمئنم او بارها تو را به راه خود دعوت کرد.

رشید: دیر فهمیدم که چقدر راست می گوید.

عزیزه: هنوز هم دیر نیست. (دست در آستین می کند و پاره پوستی در می آورد و به دست رشید می دهد. رشید نگاه می کند. روی پوست مهر خورده و نوشته شده است «منتظر الظهور») این مُهر آن امام است. امشب به همین جا بیا. قایقی منتظر توست. این مُهر را نشان بده و سوار شو. ما تو را به سوی حق خواهیم برد.

عزیزه دوباره صورتش را می پوشاند و می رود. رشید متحیر است. دوباره قدمی به سوی شیمله برمی دارد و به او نگاه می کند و سپس به مُهر. آن را در آستین می گذارد و به سرعت به سوی اسبش برمی گردد و سوار می شود.

سرباز مسن: لباس هایتان خون آلود است! صورتتان هم.

رشید نگاه می کند. دست و لباسش به خون شیمله آغشته شده. پاسخی نمی دهد. به اسب هی می زند. دو سرباز در پی او.

ص:237

سر و صدایی او را متوجه می کند. رشید از انتهای راهرو می آید و سربازی که گویا می خواسته جلوی او را بگیرد در پی او می دود. رشید با همان سر و روی و لباس های خونین است. وارد می شود و در را پشت سر خود می بندد. خشن و بی آداب. معتضد متعجب است و به سوی او قدمی برمی دارد.

رشید: (فریاد می کشد) این خون شیمله است!

در پشت در، نگهبانان از صدای فریاد با حیرت به هم می نگرند و دست به شمشیر می برند.

معتضد: وای بر تو! (به سوی رشید می آید و شمشیر رشید را از غلاف بیرون می کشد) خونی بر این شمشیر نیست!

رشید: اما شمشیر تو خونین است. همیشه خونین است. چرا شیمله را کشتی؟

معتضد: من هرکس را بخواهم می کشم. تو که هستی که از من سؤال می کنی؟ جواب بده، باید کسی را می کشتی. چه کردی؟

رشید: نکشتم. نمی توانستم و نمی خواستم. وای! چیزی دیدم که هرگز فراموش نخواهم کرد. در آن خانه سردابی بود و در سرداب، دریایی و بر روی امواج دریا مردی نماز می خواند. آن مرد که بود؟

خلیفه: آن دو سرباز هم دیدند؟

رشید: دیدند، چون چشم داشتند! صدایشان کن و بپرس! (به سوی در می رود)

خلیفه: نیازی نیست. می دانم راست می گویی!

رشید: آن مرد که بود؟

خلیفه: مهدی! فرزند علی. فرزند حسن بن علی عسکری. همان که عمری است در پی یافتن و کشتن او هستم. همان که هر روز عده ای در گوشه ای با نام او قیام می کنند. دیروز صاحب الزنج و امروز قرامطه در کوفه و بحرین برای امامی پنهان دعوت می کنند. آن امام پنهان هر که هست نام مهدی را به

ص:238

عاریت گرفته است تا دل ها را مجذوب خود کند. مهدی آن سکه واقعی است که هر روز کسی به نامش سکه ای قلب می زند تا در این بازار سود و سودایی کند. (ناگهان شمشیر را بر سینه رشید می گذارد) به تو می گویم رشید. حتی اگر برادر من باشی، حتی اگر بارها زندگی مرا نجات داده باشی اگر بشنوم از آنچه امشب دیدی با کسی حرفی بزنی تو را می کشم. به خاک پدرم این کار را می کنم.

رشید: (با دست تیغه شمشیر را کنار می زند) بهتر از هرکس می دانی که هرگز از مردن نترسیده ام، اما همیشه ترسیده ام از اینکه فریب بخورم. از اینکه نامرد شمرده شوم و درازگوشی باشم که بارش حماقت و حقارت است. تو به من وعده کردی شیمله را نخواهی کشت، اما کشتی. بدون اینکه بدانم، مرا به کشتن مردی فرستادی که می دانی شریف ترین آدمیان است و حالا از من می خواهی چوب خشکی باشم بی عقل و احساس و آنچه تو می خواهی بگویم و آنچه نمی خواهی نگویم (فریاد می کشد) مگر تو که هستی معتضد؟

غلام ها و نگهبان ها به درون می ریزند. رشید به چابکی از در بیرون می رود و در را پشت سر خود می بندد. به سرعت از راهرو می گریزد و وارد باغ می شود. در تالار، پشت سر او شکسته می شود و نگهبان ها دنبال او می کنند. در راه فرار، نگهبانی سر راه رشید پیدا می شود. نمی داند چه خبر است. رشید بی درنگ شمشیر او را از غلاف بیرون می کشد و با خود می برد. در تالار، معتضد که از خشم می لرزد دور خود می چرخد و فریاد می زند.

معتضد: تو را می کشم رشید!

ص:239

رشید: فرار کنید! (دو سرباز هاج و واج به او می نگرند. رشید دوباره فریاد می کشد) فرار کنید.

نگهبان ها پدیدار می شوند. دو سرباز بر اسب می پرند و به سوی دروازه کاخ می تازند. فریاد نگهبان های تعقیب کننده، پاسبانان دروازه را به خود می آورد، اما پیش از آنکه فرصت کاری داشته باشند رشید و دو سرباز از دروازه می گریزند و به تاخت در کوچه ها به فرار ادامه می دهند.

ص:240

ص:241

پیرمرد: آمدید؟

سرباز جوان: من تشنه ام.

پیرمرد: تو که هستی.

سرباز: من مهمانم. تشنه ام.

پیرمرد: رفته اند آب بیاورند. کمی آب در کوزه هست.

سرباز به دور و بر نگاه می کند. کوزه پشت صندوق است. آن را برمی دارد. فقط چند قطره آب در آن است. کوزه را می گذارد. صدای پای اسب می آید.

پیرمرد: آمدند!

سرباز بیرون می دود و یک باره خود را با سه سرباز تعقیب کننده رو در رو می یابد. شمشیر می کشد، اما تیرهای سربازان بر سینه اش می نشیند و می افتد.

ص:242

رشید متوجه می شود مهاجمان به او نزدیک شده اند. می ایستد رو برمی گرداند و به سوی آنها می تازد. نزدیک هم که می رسند می ایستند. قاسم با اینهاست.

قاسم: (لبخند می زند) وقت تسویه حساب ما فرا رسیده است رشید!

رشید: به یاد دارم که روزگاری این زخم را من بر صورتت گذاشتم!

قاسم: و حال به جای این زخم سرت را از تنت جدا می کنم.

(قاسم شمشیر می کشد و سربازان هم)

رشید: (به مطیع و سربازی دیگر) مطیع! سالم! می خواهید با من بجنگید؟ (مطیع و سالم با تردید به هم می نگرند. رشید و قاسم با هم درگیر می شوند. رشید فرصت می یابد و زخمی بر گونه سالم قاسم وارد می کند. قاسم دست بر صورت می کشد. خونین است. به سربازان نهیب می زند)

قاسم: امانش ندهید!

(فقط سرباز سوم شمشیر می کشد. قاسم به سالم و مطیع فریاد می زند) چه می کنید بی پدرها؟ او را بکشید!

مطیع و سالم رو برمی گردانند و می گریزند. رشید با یک ضربه، شمشیر از دست سرباز سوم می اندازد. سرباز سوم می گریزد. فقط قاسم می ماند. می خواهد بجنگد، اما ترس بر او غلبه می کند و رو به گریز می نهد.

ص:243

ص:244

(مرد 1 فانوس را تکان می دهد)

مرد 2: (با صدای بلند به بقیه می گوید) آماده باشید. قایق رسید حرکت می کنیم.

مرد 3: تا بحرین راه زیادی است؟

عزیزه: صبور باشید. فرستاده امام در آنجا منتظر ماست.

ص:245

خلیفه: تنها رقیب من در تیراندازی رشید بود!

بغرا: پس به زودی رقیب نخواهید داشت.

خلیفه: بزرگ ترین آرزوی تو چیست بغرا؟

بغرا: شحنگی بغداد امیر من!

خلیفه: وقتی سر رشید پیش پای من به زمین بغلتد تو شحنه بغداد خواهی بود.

(بغرا سر خم می کند و می رود)

ص:246

ام کلثوم: ماریه ستاره ها را خیلی خوب می شناسد بنت نضال!

محمد کاتب: (به طرف زن ها می آید) من با مردها خداحافظی کردم! برویم؟!

ام کلثوم: آماده ایم. (به زن ها) خدا نگهدار.

زن ها یکدیگر را در آغوش می گیرند. ام کلثوم و سامیه و محمد کاتب سوار شترها می شوند و به راه می افتند.

بنت نضال: خدایا مسافران ما را در پناه خودت حفظ کن!

اهل قبیله: آمین.

ابونصر: (فریاد می کشد) یادتان باشد. بعد از یک روز راه به چادرهای طایفه «منیعه» می رسید. سلام ما را به آنها برسانید. (مسافران دور می شوند)

ص:247

یک دو زن و مرد و کودک از چادرها بیرون می آیند.

ص:248

می کنند)

ص:249

بیاید بغداد او را می بریم.

طاهر: بد نیست نگاهی به او بیندازید. شاید آشنا باشد.

محمد: (می خندد) آشنا وسط این بیابان؟!

(تکیه می دهد که استراحت کند)

ام کلثوم: یک نگاه ضرری ندارد محمد.

محمد: ضررش این است که باید از جا بلند شوم! (برمی خیزد) کجاست؟

(طاهر با او برمی خیزد و بیرون می رود)

سامیه: (به زن طاهر) زندگی وسط این بیابان باید سخت باشد. نه؟

زن طاهر: عادت کرده ایم. ما را ببرند بغداد دو روزه دیوانه می شویم. این بیابان درندشت کجا و خانه های تنگ بغداد!

(محمد و طاهر برمی گردند. طاهر در فکر است. رو به ام کلثوم می کند)

طاهر: آشناست. او را جایی دیده ام، اما نمی دانم کجا. (سخت در فکر است) جایی دیده ام. جایی دیده ام. (با خود انگار) لباس لشکریان را به تن دارد، ولی خدایا نمی دانم کجا او را دیده ام.

سامیه: (به ام کلثوم) بیا ما هم نگاهی بیندازیم شاید او را بشناسیم.

ام کلثوم: ما کی با لشکریان سر و کار داشته ایم؟

سامیه: بیا!

ص:250

همه وارد می شوند. رشید بر بستر خوابیده است. ساعدش را روی صورتش قرار داده و صورتش پیدا نیست. کمی در خواب جابه جا می شود و دستش را از روی صورتش برمی دارد. سامیه ناگهان او را می شناسد.

سامیه: (با حیرت) رشید! خدایا!

(همه برمی گردند و او را نگاه می کنند. سامیه جلو می رود و کنار رشید می نشیند)

ام کلثوم: گفتی رشید؟

سامیه: رشید است. همان که روزگاری در نخلستان های بصره نجاتش دادم. اینجا چه می کند؟

(یکباره یاد موضوعی می افتد. هیجان زده) او فرار کرده. حتماً از زندان بغداد فرار کرده.

محمد: از کجا می دانی فرار کرده؟

سامیه: شش ماه پیش وقتی ما از بغداد بیرون می آمدیم او را به جرم مخالفت با خلیفه به زندان می بردند. او حتماً فرار کرده.

زن طاهر: یا الله. اگر فرار کرده حتماً دنبالش می آیند.

ام کلثوم: چه کسی می داند اینجاست؟

طاهر: از رد پایش خواهرم. تا خود اینجا می آیند.

سامیه: (نگران) باید کاری کنیم. (از هیجان دست به دامن ام کلثوم می شود) باید کاری کنیم.

محمد: اسبش را به سوی بیابان بفرستید. در پی رد پای اسب می روند.

طاهر: اسب گران قیمتی است.

سامیه: جان این مرد گرانتر است!

ص:251

طاهر از لحن سامیه جا می خورد و ساکت می شود. اشاره می کند به زنش که اسب را روانه کند. زن طاهر بیرون می رود. رشید تکانی می خورد و آهسته چشم بازمی کند. سامیه را نمی بیند. محمد کاتب و ام کلثوم را می بیند.

سامیه: (آهسته) رشید!

رشید: چشم می گرداند و سامیه را می بیند. اول درست به جا نمی آورد. اما یک باره او را به یاد می آورد و نفس در سینه اش گره می خورد. دست هایش بی اختیار به سوی سامیه بالا می آیند، اما از ضعف فرو می افتند. محمد کاتب دست های او را می گیرد

محمد کاتب: باید آرام باشی!

رشید: خواب می بینم؟

سامیه: (اشک در چشمانش می نشیند) بیدارید. ما هر دو بیداریم.

(می خواهد بنشیند. طاهر به سرعت مخده ای پشت او می گذارد. رشید می نشیند)

رشید: اینجا کجاست؟ (صدای شیهه اسبی می آید)

طاهر: تو مهمان مایی. طایفه منیعه. در فاصله دو روز راه از بغداد.

(رشید با پرسشی در چشم به سامیه می نگرد)

زن طاهر: (وارد می شود) اسب رفت.

سامیه: ما هم مثل شما اینجا مهمانیم. به بغداد می رویم. از زندان خلیفه گریخته ای؟ (رشید با نگرانی به اطرافیان می نگرد. سامیه او را مطمئن می کند) بگویید! حرف بزنید!

رشید: قصه درازی است. خلیفه (با اندوه نفس می کشد) شیمله را کشت. (با خشم) او شیمله را کشت.

سامیه: (با اندوه به محمد کاتب و ام کلثوم می نگرد و اشک در چشمش

ص:252

می نشیند) از آنچه می ترسیدیم به سرش آمد.

محمد کاتب: خداوند او را با اولیای خود محشور کند.

رشید: با خلیفه در افتادم. دستور داد مرا بکشند. (چشم هایش را می بندد) او دستور داد مرا بکشند؛ چون چیزی دیده بودم که نباید می دیدم.

طاهر: چه دیدی؟

رشید چشم هایش را بسته است و حرف نمی زند. انگار به سختی نفس می کشد. چشم بازمی کند.

رشید: (با خشم برمی خیزد) باید به بغداد برگردم. (محمد او را می خواباند)

سامیه: با هم برمی گردیم.

رشید: (لبخند می زند) با هم برمی گردیم!

ناگهان صدای شیهه اسب هایی شنیده می شود. طاهر و زنش به هم نگاه می کنند و به سرعت بیرون می روند. زن طاهر به سرعت دوباره بازمی گردد.

زن طاهر: (به شدت ترسیده) سربازانند. مأموران خلیفه. باید همین جا بمانید.

با سرعت دوباره بیرون می رود. محمد کاتب هم به سرعت همراه او بیرون می رود و پرده چادر را پشت سر خود می اندازد.

ام کلثوم: محمد!

ص:253

طاهر: خوش آمدید!

بغرا: در پی یک فراری هستیم. رد پایش تا اینجا آمده!

محمد کاتب: نمی دانستیم فراری است. آب و غذا گرفت و رفت. گفت سرباز خلیفه است.

بغرا: این کیست؟

طاهر: برادر من است.

بغرا: چند مرد در اینجاست؟

طاهر: پنج مرد.

بغرا: باید چادرها را بگردیم. (به سربازها) زود!

ص:254

می کشند.

ام کلثوم: باید به بغداد برویم. همین حالا.

محمد: با رشید یا بی رشید؟ (به سامیه نگاه می کند) رشید پایش را بیرون بگذارد دستگیرش می کنند و بدتر از آن، این مردم بی گناه را هم می کشند.

رشید: (پارچه ای که بر رویش کشیده اند کنار می زند. جوری استتارش کرده اند که انگار مخده ای بوده در گوشه ای. برمی خیزد) من باید بروم.

سامیه: کجا؟

زن طاهر: با این حال برادر؟

رشید: وقتی آنها غافلند باید به بیابان بزنم. دست کم اگر دستگیر شوم گناه پناه دادنم به گردن این طایفه نمی افتد.

طاهر: (وارد می شود. ترسیده و نگران است) مشغول غذا خوردنند. وای بر ما اگر بو ببرند.

رشید: (سعی می کند بر خیزد) من می روم.

طاهر: (با شرمندگی) هرگز مهمان را از خانه ام نرانده ام، اما نگران زن ها و بچه ها هستم.

زن طاهر: (با خشم) مرد!

رشید: (جلوی زن طاهر را می گیرد) او راست می گوید خواهرم. راست می گوید. (به طاهر) گمان می کنی اینها تا کی اینجا هستند؟

طاهر: نمی دانم. اما به زودی شب می شود. حتماً می مانند تا فردا صبح.

رشید: شب برای رفتن من بهترین فرصت خواهد بود. باید از شما شتری بخرم.

طاهر: ما به مهمان چیزی نمی فروشیم. پیشکش می کنیم. باید نزد آنها برگردم.

ص:255

بیرون می رود. صدای خنده و فریاد سربازان به گوش می رسد. زن طاهر برمی خیزد.

زن طاهر: من هم می روم که شما استراحت کنید. (می رود)

محمد کاتب: (به ام کلثوم نگاه می کند) گمان می کنم بهتر باشد ما هم نگاهی به شترها بیندازیم. (ام کلثوم برمی خیزد)

رشید: لحظه ای صبر کنید. (دست در سینه می کند و گردنبندی که روزگاری پدر سامیه به او سپرده بود از گردن در می آورد و به سوی سامیه می گیرد) این برای شماست!

سامیه: (با تعجب جلو می رود و گردنبند را نگاه می کند) این چیست؟

رشید: امانتی است که پدر شما سال ها پیش در زندان صاحب الزنج به من سپرد تا به دست شما برسانم. گردنبند مادر شما بوده.

سامیه: (آهی می کشد و گردنبند را چون شیئی مقدس می گیرد) مادر! (به گردنبند خیره می شود و آن را می بوسد و رو به رشید می کند) شما پدرم را دیدید؟

رشید: وقتی به زندان صاحب الزنج افتادم او را دیدم. به او گفتم شما زنده اید. او این گردنبند را به من سپرد که به شما برسانم و از من خواست مواظب شما باشم. (لبخند تلخی می زند) عهدی که هرگز نتوانستم به آن وفا کنم. (مکثی می کند و به ام کلثوم و محمد کاتب می نگرد) و حالا آیا... (عرق از پیشانی پاک می کند) دیدن دوباره شما همه تصمیم های مرا باطل کرد... می دانید... می خواستم همه عمر تنها زندگی کنم... (دست در گریبان می کند و پوست ممهوری که از عزیزه گرفته بیرون می آورد و نگاه می کند) اما پیش از هر حرفی باید کسی را پیدا کنم. (سامیه با دقت به او می نگرد) مردی که تا او را نیابم دلم آرام نخواهد شد... در آن دریا... در نماز....

ص:256

سامیه: از چه کسی حرف می زنید؟

رشید: خواهم گفت. روزی خواهم گفت. (ناگهان با لحنی غریب و التماس گونه می گوید) منتظر من بمانید! (سکوت حاکم می شود)

سامیه: (سر به زیر می اندازد) همه چیز به پدرم بستگی دارد.

رشید: (حیرت زده) پدر؟

سامیه: آن کس که مرا از بردگی خرید و آزادی بخشید و روشنی آموخت. (لبخندی بر لب ام کلثوم می نشیند)

رشید: او کجاست؟

ام کلثوم: در بغداد.

رشید: امیدوارم مرا بپذیرد.

ام کلثوم: با هم به بغداد می رویم.

محمد: سربازان نباید رشید را ببینند!

رشید: خودم را به بغداد می رسانم. نگران نباشید. خیلی زود! باور کنید!

سامیه به گردنبند خیره می شود.

ص:257

هم می مانیم!

(سربازها از شادی فریاد می کنند)

طاهر: جان و مال ما فدای شما.

ص:258

ص:259

بغرا: مسافرید؟

طاهر: برادرم عازم بغداد است. برای خرید.

بغرا: چه زود به راه افتاده اند.

محمد: می خواهیم خنکی هوا را از دست ندهیم.

بغرا: (فریاد می کشد) سربازها بیدار! همه بیدار!

(یک دو سرباز، خواب آلوده بیرون می دوند. بغرا فریاد می کشد) بقیه را هم بیدار کنید! تنبل ها! زود! آفتاب بالا آمد! بجنبید.

محمد کاتب و ام کلثوم و سامیه سوار می شوند. شترها به راه می افتند.

سامیه: خداحافظ خواهرم.

زن طاهر: خداحافظ.

مسافران به راه می افتند و می روند.

ص:260

ص:261

جاسوسان تو فراهم می کنند هیچ کدام با هم یکی نیست. حالا بخوان.

وزیر: (می خواند) ابوغالب زرایی. محمد بن همام. محمد اسود، احمد بن متیل، پسرش جعفر بن احمد بن متیل، حسین بن روح نوبختی، ابوجعفر محمد بن عثمان، محمد بن ورد العطار، حسین بن....

خلیفه: (حوصله اش سر رفته) من در میان اینها فقط حسین بن روح نوبختی را شناختم. یک بار او را دیده ام. از اشراف نوبختیان است. گمان نمی کنم از علویان باشد.

وزیر: امیر فراموش نکنند که در میان نوبختیان ایرانی نسب، عده زیادی دل با آل علی دارند.

خلیفه: این یکی، از آنها نیست. مطمئنم. بقیه که هستند؟

وزیر: ابوغالب زرایی ساکن کوفه است. به پرهیزکاری و تقوا معروف است. معتمد کوفیان است. ابوجعفر محمد بن عثمان ساکن بغداد است. پدرش از نزدیکان حسن بن علی عسکری بود.

خلیفه: چه کاره است؟

وزیر: خانه اش نزدیک دروازه کوفه است و شغلش... روغن فروش است. به نظر آدم مهمی است.

خلیفه: (به خنده می افتد. چند بادمجان دورقاب چین هم می خندند) تو خری یا مرا خر فرض کرده ای؟! یک روغن فروش چطور می تواند در دستگاه وکالت علویان آدم مهمی باشد؟

وزیر: باید آنها را زیر نظر بگیریم.

خلیفه: روغن فروش را خودت زیر نظر بگیر لقمه چربی است!

وزیر: به جاسوسان گفته ام نزد آنها بروند و بگویند هدایایی برای محمد بن حسن عسکری داریم.

خلیفه: «ناحیه مقدسه»! آنها به امام خود «ناحیه مقدسه» می گویند.

وزیر: در ضمن، از طرف رومیان، سفیری آمده است و پیشنهاد معاوضه اسرا

ص:262

را دارد.

خلیفه: فعلاً کارهای مهم تری دارم وزیر. نمی بینی؟

وزیر: شب امیرالمؤمنین خوش! (سر خم می کند و می رود)

ص:263

چند پشته قرار گرفته. احساس خوبی ندارد. ناگهان از سر پشته ای مردی سوار بر اسب پیدا می شود. از سربازان بغراست. رشید رو برمی گرداند. از پشت پشته ای دیگر سواری دیگر برمی آید و همین طور هفت سوار از هفت سو برمی آیند. رشید در محاصره قرار گرفته است. در سکوت به رشید خیره می شوند.

بغرا: (صورتش را بازمی کند و فریاد می زند) اینجا انتهای دنیاست رشید!

رشید: صدایت آشناست.

بغرا: بغرا هستم سردار بی سپاه! (کمی جلو می آید. سربازان دیگر هم کمی جلو می آیند. بغرا ادامه می دهد) گمان می کردی می توانی فرار کنی؟

رشید: چه می خواهی؟

بغرا: شحنگی بغداد را!

رشید: از خلیفه بگیر نه از من.

بغرا: خلیفه گفت سر تو را ببرم شحنگی را بگیرم. چه می گویی؟

رشید: پس آرزوی شحنگی را به گور خواهی برد.

بغرا: (پیشتر می آید) مرا می شناسی؟

رشید: گمان می کنم.

بغرا: (پیش می آید. سربازان هم پیش می آیند. اینک بسیار نزدیک رشیدند) من بغرا خانَم، بغرای بزرگ. همان که شیمله را کشت.

رشید: انتقام آن خون را پس می گیرم.

بغرا: تو اگر بخواهی انتقام خونی را بگیری بهتر است انتقام خون مادرت را بگیری.

رشید: (متعجب) مادرم؟

بغرا: زنی که سی و چهار سال پیش شمشیری در سینه اش فرو رفت.

ص:264

رشید: من هرگز مادرم را نشناخته ام.

بغرا: آری چون وقتی یک ساله بودی کشته شد. تو در آغوش او بودی و خون مادرت سراپای تو را خونین کرد.

رشید: از کجا می دانی؟

بغرا: نام مادرت جاریه بود و آن شمشیر که در سینه اش فرو رفت این شمشیر بود. (شمشیر می کشد)

رشید: (از خشم و حیرت نزدیک به دیوانگی است) دروغ می گویی!

بغرا: دروغ نمی گویم. دست کم این بار در زندگی ام دروغ نمی گویم. تو پیش از مردن باید چیزهایی را بدانی. چیزهایی که فقط من می دانم!

رشید: تو مزدور پستی هستی بغرا.

بغرا: شحنه بغدادم! و نام پدرت. نام پدرت را نمی دانم. ولی می دانم از یاران یحیی علوی بود. وقتی تو به دنیا آمدی او در کوفه قیام کرده بود. الموفق مرا مأمور سرکوب آن قیام کرد. پدرت کشته شد. او را من نکشتم. نمی دانم چطور و کجا کشته شد، ولی در تعقیب فراریان شیعی در کلبه ای رسیدم به مادرت (با احساس عاطفی) تو در آغوشش بودی! (لبخند کریهی می زند) و من او را کشتم! (رشید با شمشیر به بغرا حمله می کند. در اولین ضربت شمشیر را از دست بغرا می اندازد، ولی کمند سربازان بغرا گرد بازوی او می افتد. کمندهای دیگر رشید را کاملاً اسیر می کند. بغرا می خندد) خلیفه زنده ات را بیشتر دوست دارد!

ناگهان تیری بر پشت یکی از سربازان می نشیند. با حیرت نگاه می کنند. سه سرباز قرمطی بر سر پشته ای ایستاده اند. تیر و کمان در دست. تیر دوم آنها سربازی دیگر را فرو می اندازد. سربازان به خود می آیند و تیر و کمان به دست می گیرند. اما تیر سوم، سومین سرباز را هم می اندازد. سربازان قرمطی شمشیر می کشند و به سوی سربازان بغرا حمله می کنند. جنگ مغلوبه

ص:265

می شود. یکی از قرمطی ها با شمشیر بندهای رشید را می برد. رشید به چابکی شمشیری برمی دارد و پشت اسبی می پرد. بغرا یکی از قرمطی ها را می کشد. دو قرمطی دیگر دو سرباز را می کشند. و رشید شمشیر از دست سربازی دیگر می اندازد. سرباز پیاده پای به فرار می گذارد. دو سرباز قرمطی می مانند و رشید و بغرا. بغرا در محاصره است. رشید به دو قرمطی اشاره می کند جلو نیایند. سپس رو در روی بغرا قرار می گیرد.

رشید: آنچه گفتی راست بود؟

بغرا: من یک تن شما سه تن!

رشید: من یک تنم و تو یک تن. بقیه با تو کاری ندارند.

بغرا: اینها که هستند؟

رشید: نمی دانم. (به قرمطی ها می نگرد)

سرباز 1: همان ها که خلیفه تو به آنها می گوید قرمطی!

بغرا: هرچه گفتم راست بود.

رشید: (بغض و خشم گلویش را می فشارد) می دانی که من در زندگی ام هرگز کسی را نکشته ام؟

بغرا: می دانم. اما نمی دانم چرا.

رشید: همیشه از خون متنفر بوده ام. شاید به خاطر آنچه تو گفتی. خون مادرم که سراپای مرا آغشته کرده بود. ولی امروز می خواهم تو را بکشم. به خاطر مادرم و به خاطر شیمله.

بغرا: بهتر بود همان وقت که یک ساله بودی تو را می کشتم.

رشید: در آن صورت رشید دیگری تو را می کشت.

جنگ شروع می شود. وحشیانه. هر دو به قصد جان می جنگند. شمشیر از دست بغرا می افتد. رشید شمشیر دیگری به او می دهد و درست در لحظه ای

ص:266

که بغرا شمشیر را بالای سر برده که فرود بیاورد شمشیر رشید در سینه اش فرو می رود. بغرا با چشمانی گشاد از ترس و مرگ فرو می افتد. رشید قدمی دور می شود. به دست های خود می نگرد و زانو بر خاک می زند و می گرید.

قرمطی 1: بیابان جای خوبی برای ماندن نیست!

رشید برمی خیزد و بر اسب می نشیند و هر سه می روند. باد بر جنازه بغرا خاک می پاشد.

ص:267

خرج سالانه دربار خلیفه، فقط دربار خلیفه هزار بار شتر آرد، 350 بار شکر، 200 بار بادام، هزار بار فندق و کشمش و عسل و صد بار گلاب و مشک و زعفران است. این جنگ نیست؟ جنگ شکمبارگی و فقر!

یک عرب جوان (یحیی): ما به شما می پیوندیم.

عرب یکپا: نه! ما فریب نمی خوریم. سرنوشت ما این بوده که در بیابان به دنیا بیاییم و در بیابان بمیریم. ستارگان برای ما فقر و بدبختی خواستند و برای اشراف بغداد آسایش و ثروت. با تقدیر نمی توان جنگید.

عرب لاغر: گناه ستاره و سرنوشت نیست. گناه ماست.

قرمطی 3: خواجه من ابوسعید در پی آن است که ثروت را بین همه مردم به یکسان تقسیم کند. بین بیابانی و شهری، پیشه ور و تاجر، غلام و ارباب نباید فرق باشد.

ابونصر: هرکس می آید همین را می گوید و بعد از قدرت یافتن از هر اربابی ستمکارتر می شود.

اعراب با هم شروع به بحث می کنند. قرمطی 1 بانگ می زند.

قرمطی 1: پیروزی با ما خواهد بود. بسیاری از مردم شهرها نیز اندک اندک به ما ملحق می شوند حتی بعضی از سرداران خلیفه.

عرب لاغر: دروغ است.

قرمطی 1: (دست رشید را می گیرد. رشید تعجب می کند انگار نوعی سوء استفاده است) این رشید است. ندیم و سردار خلیفه. او با ماست.

ماریه (زن جوان): (به بنت نضال) نام او را کجا شنیده ام؟!

بنت نضال: نمی دانم.

ابونصر: (به رشید) راست می گوید؟

رشید: (مکث می کند. نمی داند حرف قرمطی را تأیید کند یا نه. عاقبت تصمیم می گیرد) آری. من رشیدم. دوست و ندیم معتضد. از او گریختم

ص:268

چون می خواست مرا بکشد.

ابونصر: چرا؟

رشید: دیدم آنچه نباید می دیدم و دانستم آنچه نباید می دانستم.

قرمطی 1: اصل سخن را گفت. خلیفه، ما را بی دانش می خواهد و بی بصیرت و هرکس چشم بگشاید ناچار از چنان خلیفه ای می گریزد.

رشید: من از خلیفه گریختم. اینان، برادران من، مرا از چنگ سربازان خلیفه نجات دادند. من مرهون آنها هستم، اما هنوز قرمطی نیستم. به من گفته اند خواجه آنها، نماینده امامی است که موعود است و ظهور می کند برای عدل. می خواهم بروم و سخن او را بشنوم. اگر همو بود که من در پی او هستم به او ملحق خواهم شد وگرنه بازمی گردم.

قرمطی 2: آیا در سخن رشید خطایی هست؟!

اعراب به هم نگاه می کنند

یحیی: ما با شما می آییم.

عده ای دیگر هم همین را می گویند.

ابونصر: هرکس خواست برود و هرکس نخواست نرود. (به خیمه اش می رود. بین اعراب جنب و جوش می افتد. عده ای به سرعت مشغول آماده کردن بار و بنه سفر می شوند)

ماریه: (به بنت نضال) نام رشید را از کسی شنیده ام. خدایا چرا به یادم نمی آید.

ص:269

ابوجعفر: (به صفحه اول نگاه می کند) «المسالک و الممالک» یک ایرانی دانشمند دیگر. «ابن خردادبه».

احمد: در جغرافیا کتاب به این خوبی هنوز ندیده ام.

مردی وارد می شود. کتابی در دست دارد. وی جاسوس است.

جاسوس: سلام. صاحب مغازه کیست؟

احمد: (به سوی او می رود) سلام. منم.

جاسوس: می خواهم از روی کتابی برایم نسخه ای تهیه کنید. (سر پیش می برد و آهسته می گوید) مقداری اموال و هدایا برای ناحیه مقدسه دارم!

احمد: (خود را به تجاهل می زند) قیمت تهیه نسخه کتاب، بستگی به این دارد که چند خط در هر صفحه هست. (آهسته به ابوجعفر نگاه می کند. ابوجعفر سر به زیر می اندازد) و بعد چه گفتی؟

جاسوس: (آهسته) اموال و هدایایی نزد من است که باید به ناحیه مقدسه برسانم.

احمد: باید به دیوان خراج بروید.

جاسوس: (تکرار می کند) ناحیه مقدسه.

احمد: اسم کتابی است؟

جاسوس: بعداً می آیم. (می رود)

ابوجعفر: (برمی خیزد و کتابی که در دست دارد کناری می گذارد. کنار احمد می آید و می گوید) همه جا پر از جاسوس شده. مواظب باشید. خداحافظ.

احمد: خدا نگهدار.

ابوجعفر می رود.

ص:270

همان جاسوس که در مغازه احمد بن متیل دیده ایم بر در خانه می زند. یک بار و دوبار. عوام در را بازمی کند. عوام علوی فقیری است.

جاسوس: سلام پدر! تو عوام بن هاشمی؟

عوام: آری پسرم. چه می خواهی؟

جاسوس: (آهسته) به راستی خودت هستی؟

عوام: آری!

جاسوس: برایت پول آورده ام. بیست دینار. (پول ها را نشان می دهد) تو عوام بن هاشم علوی هستی؟

عوام: (خوشحال) به خدا خودم هستم. پول ها از کجاست؟

جاسوس: از جانب ناحیه مقدسه است. (پول ها را به او می دهد)

عوام: بیست دینار! خدا را شکر! روی هم چهل دینار!

جاسوس: (با تعجب) چهل دینار؟

عوام: بیست دینار هفته پیش، بیست دینار هم امروز. (زنش را صدا می زند) ام اسحاق! بیست دینار دیگر هم آوردند!

جاسوس: تو مردی پیر و عیالواری. بیشتر از اینها باید به تو پول داد. بیست دینار قبلی را چه کسی آورد.

عوام: (با هوشیاری) نباید بگویم. خودتان که می دانید!

جاسوس: آفرین به تو. همه باید مثل تو باهوش باشند! خداحافظ.

عوام: خداحافظ پسرم. خداوند به توی جزای خیر دهد! (صدا می زند) ام اسحاق!

اما قبل از اینکه در را ببندد صدایی او را به خود می آورد. این صدای یک پاسبان است.

ص:271

پاسبان: باید با ما بیایی پیرمرد!

عوام نگاه می کند. جاسوس و دو پاسبان به او نگاه می کنند. می خواهد به داخل خانه فرار کند، اما دست های پاسبانان او را محکم می گیرند.

ص:272

پای من و توی پیرمرد، نامه وقتی می رسید که محمد بن ورد و همه خانواده اش دستگیر شده بودند!

ص:273

محمد: چه شده؟

سامیه: عوام بن هاشم دستگیر شده. شاید نام شما را بگوید.

محمد: این چیست؟

سامیه: من هم نمی دانم. پدر گفت آن را به همراه داشته باشید.

ناگهان ضربه های محکمی به در می خورد. همه متوحش می شوند. محمد به سرعت نامه را در گریبان پنهان می کند و وارد اتاق می شود. صدای ضربات شدیدتر می شود. محمد قبایی به دوش می اندازد و بیرون می آید. خدمتکاری به سرعت می دود و در را بازمی کند. سربازان به داخل هجوم می آورند. قاسم پیشاپیش آنهاست. سامیه زن و بچه ها را در گوشه حیاط جمع می کند که نترسند و چانه روسری اش را روی دهان می کشد.

قاسم: محمد بن ورد العطار؟

محمد: منم.

قاسم اشاره ای می کند. سربازان هجوم می برند و محمد را می گیرند. زن ها جیغ می کشند. سربازان با تازیانه به آنها حمله می کنند. یکی از سربازان تازیانه را بلند می کند که فرود بیاورد، اما سامیه دست خود را سپر سر و صورت بچه ها می کند. تازیانه به دست او می خورد. قاسم متوجه می شود و به سوی سامیه می آید.

قاسم: (چشم در چشم سامیه می دوزد) با سرباز خلیفه در می افتی؟

سامیه: هرکه هست ناجوانمرد است. زنان و کودکان چه گناهی کرده اند؟

قاسم: همه شما را باید دستگیر کنیم.

سامیه: کجا می توانیم فرار کنیم؟ برای ما بیرون از این خانه جایی هست؟

قاسم: تو کنیز محمد بن وردی؟

سامیه: کنیز خدا هستم.

ص:274

قاسم: نامت چیست؟

سامیه: گمان کن جاریه.

رو برمی گرداند و می رود. سربازان هم در پی او. محمد بن ورد را می برند. صدای شیون زنان دوباره برمی خیزد. سامیه با اشاره دست زن ها را آرام می کند. سربازان می روند. سامیه رو به زنان می کند.

سامیه: آرام باشید. به زودی آقای شما را برمی گردانند. بچه ها را آرام کنید.

سامیه دست روی سر کودکی می کشد و اشک او را پاک می کند.

ص:275

سرباز: سرورم!

نامه را به سوی قاسم می گیرد. برق شادی در چشم قاسم می درخشد. سیخ داغ را در کوره می گذارد و نامه را می گیرد. به چهره محمد نگاه می کند که عکس العمل او را از آشکار شدن نامه دریابد. محمد واکنشی ندارد؛ چون خودش هم نمی داند نامه چیست. قاسم نام را بازمی کند و می خواند. محمد به قاسم می نگرد تا از چهره او بفهمد نامه درباره چیست.

قاسم: قلابمان شاه ماهی گرفته است. (به سرعت می رود)

سرباز: با این چه کنیم. (منظورش محمد است)

قاسم: فعلاً بماند.

عوام: (ناله می کند) من که هرچه خواستید گفتم! آزادم کنید! من، زن و بچه دارم.

کسی به او گوش نمی کند.

ص:276

خلیفه: (در فکر است و لبخند مکارانه ای می زند) این مرد بی گناه است!

وزیر: (با تعجب) با محمد بن زید شورشی ارتباط دارد!

خلیفه: پول های ما را که برای محمد بن زید نمی فرستد! پول های او را بین رعایای ما پخش می کند. بکند!

وزیر: دل ها را با پول به طرف محمد بن زید جلب می کند.

خلیفه: باید راه دیگری برای مبارزه با علویان پیدا کنیم وزیر! اگر راه کمک های سران علویان به مستمندان را ببندیم، همه آن فقرا دشمن ما می شوند.

وزیر: دشمن هستند!

خلیفه: دشمن تر می شوند! باید به این دشمنی پایان داد. (به چهره مبهوت وزیر نگاه می کند) محمد بن زید و برادرش بر مازندران و گیلان غلبه نیافتند مگر به جهت دشمنی مردم آن ولایات با خلافت آل عباس. من از امروز می خواهم در شمار محبان علی بن ابی طالب درآیم!

وزیر: (آشفته) بازی خطرناکی است امیرالمؤمنین. علما به این کار رضا نمی دهند.

خلیفه: مدتی است در این فکرم. حتی اگر بتوانم محبت عده ای از رافضیان و علویان را به طرف خودم جلب کنم برنده می شوم.

وزیر: می ترسم جلب محبت آن عده، باعث دفع عده بسیاری از دوستان آل عباس شود.

خلیفه: همه ما در خلافت علی هم عقیده ایم.

وزیر: بحث خلافت نیست امیر. بحث ولایت است. آنها علی را ولی می دانند.

خلیفه: پدرم و پدرانم در تمام دوران خلافت خود با آل علی جنگیدند. چه شد؟ هنوز با جمعیت پنهان و آشکار آنها رو در روییم. بگذار به جای اینکه

ص:277

روبه رویشان بایستیم کنارشان بایستیم تا به ما اعتماد کنند. صورتشان را ببوس و خنجر را در پشتشان فرو کن!

وزیر: می ترسم.

خلیفه: گمان کن من خوابی دیده ام و در آن خواب، علی بن ابی طالب به من مژده خلافت داده است. در این صورت من مستقیماً از طرف علی بن ابی طالب به خلافت منصوب شده ام و هیچ علوی و رافضی متعصبی نباید با من مخالفت کند.

وزیر: (نامه را تکان می دهد) پس باید این مرد را آزاد کنیم.

خلیفه: حتماً.

وزیر: می ترسم شما سدی را بشکنید که دیگر نتوان سیلاب پشت آن را مهار کرد. هرگز شنیده اید که جد شما خلیفه مرحوم، مأمون بن هارون الرشید نیز تصمیم گرفت برای دلجویی از علویان، نامه ای مبنی بر لعن معاویه بن ابی سفیان بنویسد.

خلیفه: (علاقه مند) نشنیده ام.

وزیر: آن نامه هنوز در خزانه است. آن را دیده ام.

خلیفه: یعنی نامه را نوشتند؟

وزیر: آری نوشتند، اما خلیفه ناگهان از خواندن آن بر منابر پشیمان شد و آن را در خزانه نهاد.

خلیفه: آن نامه را از خزانه درآورید.

وزیر: می خواهید چه کنید؟

خلیفه: اگر جد ما همان موقع نامه اش را خوانده بود شاید امروز اوضاع بهتر بود. دستور بده پسرت قاسم از روی آن نامه، مکتوبی تهیه کند درباره وجوب لعن بر معاویه!

وزیر: (هراسان) نکنید امیر! نکنید سرورم.